ایران نامه

ایران نامه، پایگاه آگاهی رسانی میراث فرهنگی و طبیعی ایران و جستار های ایران پژوهی

ایران نامه

ایران نامه، پایگاه آگاهی رسانی میراث فرهنگی و طبیعی ایران و جستار های ایران پژوهی

جشن خُردادگان

 

جشن خُردادگان در یک نگاه

نام جشن : خُردادگان. زمان برگزاری : روز خرداد ( ششمین روز  ماه ) از ماه خرداد ( سومین ماه سال ). انگیزه برگزاری : فرخندگی هم نامی روز و ماه به نام امشاسپند خرداد و بزرگداشت جایگاه آن در اندیشه ایرانیان. مفهوم امشاسپند خرداد: « خرداد » در اوستا «هـَئوروَتات» و در پهلوی «خُـردات» یا « هُردات » به معنی رسایی و کمال است که در گات ها یکی از فروزه های اهورا مزدا و در اوستای نو نام یکی از هفت امشاسپند و نماد رسایی اهورا مزدا است. خرداد، امشاسپند بانویی است که نگهداری از آب ها در این جهان خویشکاری اوست و کسان را در چیرگی بر تشنگی یاری می کند از این روی در سنت، به هنگام نوشیدن آب از او به نیکی یاد می شود. در گات ها، از خرداد و امرداد پیوسته در کنار یکدیگر یاد می شود و در اوستای نو نیز این دو امشاسپند، پاسدارنده آب ها و گیاهان اند که به یاری مردمان می آیند و تشنگی و گرسنگی را شکست می دهند. در یسنا، هات 47، آمده است که اهورامزدا رسایی خرداد و جاودانگی امرداد را به کسی خواهد بخشید که اندیشه و گفتار و کردارش برابر آیین راستی است.

امشاسپند خرداد در متن های کهن : چهارمین یشت از یشت های بیست و یک گانه اوستا، ویژه ستایش و نیایش امشاسپند بانو خرداد است که در آن یشت از زبان اهورا مزدا یادآور می شود که « ... یاری و رستگاری و رامش و بهروزی خرداد را برای مردمان اشون بیافریدم...» و سپس تاکید می شود هر آن کس که خرداد را بستاید همانند آن است که همه امشاسپندان را ستایش کرده است.

در بندهش نیز درباره خرداد آمده است : « ... ششم از مینویان، خرداد است؛ او از آفرینش گیتی آب را به خویش پذیرفت..» ، « ... خرداد سرور سال ها و ماه ها و روزهاست [ یعنی] که او سرور همه است. او را به گیتی، آب خویش است. چنین گوید: هستی، زایش و پرورش همه موجودات مادی جهان از آب است و زمین را نیز آبادانی از اوست...»

گل ویژه جشن خردادگان : در کتاب بندهش از گل سوسن به عنوان گل ویژه امشاسپند بانو « خُرداد » نام برده شده است: «... این را نیز گوید که هرگلی از آنِ امشاسپندی است؛ و باشد که گوید: ... سوسن خرداد را، .. » که بر این بنیان بهترین نماد برای جشن خردادگان گل سوسن است. معروف ترین نمونه های گل سوسن نزد ایرانیان سوسن سپید Lilium candidum )  ) یا سوسن آزاد است که به نام سوسن ده زبان یا سوسن گل دراز نیز شناخته می شود، همچنین یکی  دیگر از گونه های نادر گل سوسن که بومی برخی مناطق شمالی ایران است ، سوسن چلچراغ ( Lilium lederbourii ) نام گرفته است. در متن پهلوی « خسرو قبادان و ریدکی» بوی گل سوسن سپید، چون « بوی دوستی » توصیف شده است.

آیین های جشن خردادگان : یکی از مهم ترین آیین های روز خرداد که در جشن خرادگان پررنگ تر می شود، رفتن به سرچشمه ها یا کنار دریاها و رودها، تن شویی در آب و خواندن نیایش های ویژه این روز همراه با شادی و سرور در کنار خانواده و دوستان بوده است.

 نمونه ای از سنت های رایج در این روز را می توان از سروده « دستور داراب پالن » موبد بزرگ پارسی در منظومه « فرضیات نامه » برداشت نمود که از آیین های ویژه خرداد روز به « تن شویی » و « کندن چاه » و « نو کردن کاریز» اشاره می کند و در همین مورد در متن پهلوی « اندرز انوشه روان آذرپاد مهر اسپندان» یاد آوری شده که « در خرداد روز جوی کن».

بر این پایه، در این روز توجه ای ویژه می شده به نگهداری و نوسازی جای هایی که آب از آن ها  سرچشمه می گیرد و در آنجا جاری می شود چون چشمه ها ، چاه ها ، جوی ها ، کاریز ها و رود ها که با آب زندگی بخش خود، ادامه زندگی را در این کره خاکی برای زیستمندان امکان پذیر می کنند.

سخن پایانی : اکنون که سخن از جشن خردادگان در میان است اندوه شایسته نیست؛ اما برای من که در کنار زاینده رود زندگی می کنم جای بسی دریغ و افسوس است که هر روز شاهد مرگ تدریجی زنده رود هستم. زنده رودی که به خاطر مدیریت نادرست به مرده رود تبدیلش کرده اند و هیچ کس نیز پاسخگوی این سرنوشت شومی که برای منابع آبی ایران رقم زده اند، نیست.

 به راستی اگر ما ایرانیان دست کم مفهوم مادی جشن هایی همچون خردادگان را درست درک می کردیم شاید امروز رودها و تالاب ها و دریاچه ها و کاریزها و دریاهای ما به خاطر بی آبی و آلودگی و تخریب روز افزون نفس های آخر را نمی کشیدند.

خاستگاهان:

1-      اوستا ( کهن ترین سرودهای ایرانیان)، گزارش و پژوهش دکتر جلیل دوستخواه، انتشارات مروارید، تهران، 1375 خورشیدی.

2-      بندهش، فرنبغ دادگی، گزارش و برگردان دکتر مهرداد بهار، انتشارات توس، تهران،1385 خورشیدی.

3-      متون پهلوی، گزارش دکتر سعید عریان، کتابخانه ملی ایران، تهران، 1371 خورشیدی.

4-      فرهنگ اساطیر ایرانی بر پایه متون پهلوی، خسرو قلی زاده، نشر کتاب پارسه، تهران ، 1387 خورشیدی.

5-      گاهشماری و جشن های ایران باستان، هاشم رضی، انتشارات بهجت، تهران، 1380 خورشیدی.    

نظرات 5 + ارسال نظر
مهرک 8 خرداد 1388 ساعت 09:57 ق.ظ

سلام جناب دکتر سپنتا
مطلب مفید و شایسته ی توجهی بود. متشکر از شما
جسارتا این مطلب را با ذکر منبع در وبلاگم می گذارم.
پیروز باشید

بهرام روشن ضمیر 8 مرداد 1388 ساعت 01:19 ق.ظ http://iranology.dil.ir

با درود.
بهتر است از به کار بردن عدد و شمارگان برای روزهای ماههای باستانی بهره نبریم که دچار آشفتگی شویم.
همان خرداد روز از خرداد ماه کافی است. اگر به شمارگان یعنی ششم اشاره کنیم آنگاه چون ماههای امروزین 31 روزه هستند، و خرداد روز از خرداد ماه، ششم خرداد تقویم امروز نیست، دچار آشفتگی میشویم.
با سپاس.

ژیلا 28 آبان 1390 ساعت 11:51 ب.ظ

بسیار جالب بود خیلی چیزا رو که نمیدونستم یاد گرفتم به دوستانم هم توصیه کردم حتما مطالعه کنند واقعا لذت بردم خصوصا که متولد خرداد هستم نقاش هستم وعاشق اب وتالابها وبرکه ها -درختان وسبزه زار وعاشق بوی باران .اسم اتلیه نقاشی من برکه است از همه جالبتر اینکه دخترم متولد مرداد وبا توجه به اینکه عاشق گل لیلیوم هستم ارزو داشتم اسم دخترم رو لیلیا بزارم ولی شناسنامه ندادند جالبه که نام خودم هم به معنای برکه است ومادرم هم متولد خرداد وبا توجه نوشته های شما همه اینها در کنار هم بصورت بالقوه وبالفعل بودند ومن حالا خووندم ممنونم وخوشحالم باارزوی سلامت برای شما وبرای تمام ابهای جهان

درود
عواطف و احساس زیبا و زلال و شفاف شما را که پر از روشنایی است می ستایم.
برای شما و همه خانواده گرامی شادکامی و سرسبزی آرزومندم.

شاهین سپنتا 29 آبان 1390 ساعت 12:06 ق.ظ

درود

ژیلا بانوی گرامی
لینک زیر را هم ملاحظه بفرمایید
http://drshahinsepanta.blogsky.com/1390/03/15/post-619/

ژیلا 29 آبان 1390 ساعت 02:51 ب.ظ

درود برتمام هستی وشما که بی وقفه پاسخ مرا دادید زنده باد

درود بر شما

برای نمایش آواتار خود در این وبلاگ در سایت Gravatar.com ثبت نام کنید. (راهنما)
ایمیل شما بعد از ثبت نمایش داده نخواهد شد