سوسن چلچراغ

سوسن چلچراغ

 میراث طبیعی ایران زمین

جشن خردادگان ، یکی از جشن های ماهیانه ایرانیان است که در خرداد روز ( ششمین روز از ماه سی روزه اوستایی ) از خرداد ماه ( سومین ماه سال ) برپا می شود. خردادگان ، جشن رسایی و کمال است و به یاد فروزه پاک و جاوید اهورایی « خرداد » یا « هوروتات » گرامی داشته می شود. در اوستا نگهبانی از آب در جهان استومند را خویشکاری بزرگ این امشاسپند بانو دانسته اند ، از این روی پیش تر ، خانواده های ایرانی در این جشن به برپایی آیین های شاد و سرور انگیز در جای جای طبیعت زیبای ایران و به ویژه در کنار سرچشمه ها و رودخانه ها می پرداختند و به پاس داده های اهورایی به نیایش می نشستند.

سیزده به در

جشن فرخنده « سیزده به در»

در کرانه های زیبای زاینده رود

امروز سفره های ایرانیان از کرانه های دریای مازندران تا کرانه های خلیج فارس و از کرانه های اروند رود تا دریاچه هامون ، چنان تنگاتنگ یکدیگر گسترده شده بود که گویی این خانواده بزرگ بر سر یک خوان فرهنگی پهناور به گستردگی ایران زمین نشسته اند.

جشن فرخنده « سیزده به در » از دیرباز  در « تیر روز »  از فروردین ماه یا سیزدهم فروردین ماه ، در دامان طبیعت دل انگیز ایران از سوی گروه های مختلف مردم با سرور و شادمانی برپا می شود. اگرچه امروز کمتر مردم به ریشه های استوره ای ، تاریخی و فرهنگی کهن این جشن فرخنده آشنایی دارند ، اما جلوه هایی از باورهای کهن نیاکان را هنوز در آیین های شادمانه « سیزده به در » می توان دید...

آیین های نوروزی

  راز پایداری نوروز

شکوفایی و پیوند میراث فرهنگی و طبیعی ایران زمین

نوروز می رسد

نوروز فرخجسته پیروز می رسد

این دلنواز جشن دل افروز می رسد

فرخنده باد بر همگان مقدم بهار

 نوروز جاودانه ترین جشن روزگار

یادآور گذشته ایران نامدار

ایران ، بمان همیشه سرافراز و کامکار

 نوروز همیشه پیروز با همه آیین های زیبای بهاری اش از راه می رسد. نوروز در هر گوشه از ایران زمین به گونه ای رخ می نماید. نوروز در بلخ و کابل ، نوروز در سمرقند و بخارا ، نوروز در زاهدان و سپاهان و خوزستان و آذربایجان ، و نوروز در هر گوشه دیگر از ایران فرهنگی رنگ و بویی ویژه دارد اما چونان یک روح به پیکر این سرزمین پهناور جان می بخشد...

جشن سده ، جشن پیدایش آتش

جشن سده

--------

شاهین سپنتا

سپاس و  ستایش ز مزدای پاک /  که آتش ز نورش شده تابناک

چنین رفته از پیشدادان سخن /  که  هوشنگ آن پادشاه  کهن

چو  سد روز از آغاز آبان گذشت /  ز کوهی به یاری یاران گذشت

چو ناگه بر آن کوه ماری خزید / بر آن  شد به سنگش کند ناپدید

بزد سنگ، اما بشد آن سیه /  گریزان و پنهان شد از هر نگه

چو  سنگش سر سنگ دیگر رسید / به ناگه ز آن آتشی برجهید

چو نور از دل سنگ آمد برون  /  شگفت آمد از سنگ خارا فزون

ز این داستان ایزدان پاس داشت / ز شادی آن آتشی برفراشت

به گردش نشستند شاه و سپاه / گشاده رخ و شادمان تا پگاه

چو آهن به گرمای آتش نواخت / ز آهن بسی نیک افزار ساخت

فزون شد به دستور او کشت و کار / به خیش آهن و تیشه در کشت زار

ز آن نامور ، کشور آباد گشت /  زمین  سبز و گیتی پر از داد گشت

« ز هوشنگ ماند این سده یادگار» / که بادا به گیتی رهش پایدار

سده را چنین نیک بنیان نهاد / روانش خوش و خرم و شاد باد

----------------------

گزارش تصویری جشن سده سال ۱۳۸۶ خورشیدی

گزارش تصویری جشن سده سال ۱۳۸۵ خورشیدی

گزارش تصویری جشن سده سال 1384 خورشیدی

جشن بهمنگان

نشان خروس سپید

به انجمن یوزپلنگ ایرانی اختصاص یافت

دومین جایزه ملی حمایت از حیوانات، همزمان با بهمنگان و در روز حمایت از حیوانات به « انجمن یوزپلنگ ایرانی » اختصاص یافت.

نشان خروس سپپید ، جایزه ملی حمایت از حیوانات ، به پاس تلاش های پیگیر و نگاه تخصصی به مقوله حمایت از گونه های جانوری در معرض خطر به ویژه یوزپلنگ ایرانی ، مشارکت در پروژه های علمی با رویکرد « زیست بوم محور » و افزایش سطح آگاهی های عمومی در این زمینه به انجمن یوزپلنگ ایرانی اهداء شد.

از مهمترین برنامه های اجرا شده انجمن یوزپلنگ ایرانی می توان به مطالعه بوم شناسی و وضعیت جمعیت یوز ایرانی در پناهگاه حیات وحش میاندشت، آموزش اهالی و چوپانان ینج روستای شهرستان بافق یزد در نزدیکی یکی از مهمترین زیستگاه های یوز ایرانی ، طرح جامع مطالعاتی بر روی خرس قهوه ای در محدوده امن گلستانک البرز مرکزی ،  بررسی پویایی شناسی جمعیت مرال و کل و بز و رژیم غذایی سمور و همچنین سیاه گوش در محدوده امن گلستانک ، نخستین مطالعه بوم شناختی گرگ خاکستری در پناهگاه حیات وحش قمشلو در اصفهان ، پیشنهاد نهم شهریور ماه هر سال به عنوان روز حفاظت از یوزپلنگ آسیایی و اجرای برنامه های آموزشی در بسیاری از شهرهای سراسر کشور ، اشاره نمود.

                                      

انجمن یوزپلنگ ایرانی که از امرداد ماه سال 1380 فعالیت خود را آغاز نموده است ، مطالعات و برنامه های خود را بر روی پنج گوشتخوار بزرگ ایران به ویژه یوز ایرانی متمرکز کرده است.این انجمن در سال 1384 موفق به دریافت "جایزه ملی محیط زیست" از سوی سازمان حفاظت محیط زیست گردید. همچنین، این انجمن در سال 2006 ( 1385) به عنوان نخستین تشکل غیردولتی ایرانی در میان 200 تشکل از سرتاسر جهان، به دریافت عنوان "حفاظت کننده های آینده" یا " Future Conservationists " نائل آمد.

روز ملی حمایت از حیوانات از سال 1379 خورشیدی به پیشنهاد انجمن حمایت از حیوانات ، همزمان با جشن بهمنگان ، از سوی دوستداران محیط زیست و تنوع زیستی و سازمان های مردم نهاد گرامی داشته می شود و از سال 1385 در چنین روزی « نشان خروس سپید » به عنوان جایزه مردمی حمایت از حیوانات به برترین فرد یا گروه کوشنده در زمینه حفاظت از گونه های جانوری و تنوع زیستی اهداء می شود. سال گذشته نخستین جایزه ملی جمایت از حیوانات به محیط بان از جان گذشته ایرانی « شهید یحیی شاهکو محلی »  اختصاص یافت که جان خود را در درگیری با شکارچیان غیر مجاز از دست داد.

گفتنی است که بهمن به معنای اندیشه نیک است و بهمنگان جشنی باستانی است که به مناسبت هم زمانی روز بهمن در ماه بهمن برپا می شده است و ایرانیان در این روز بیش از پیش به رعایت حقوق حیوانات و  پرهیز از خوردن گوشت آن ها توجه نشان می دادند. پختن آش و مصرف غذاهای گیاهی همچون نان و پنـیر و سـبزی و  نوشیدن شربت های گیاهی ، پوشیدن لبـاس سفــید به نشانه بیزاری و دوری از هرگونه  ناپاکی و پلیدی ، خونریزی و کشتار و آزار و اذیت حیوانات ، پیشکش نمودن دسته های گل یاسمن سفید  به یکدیگر ، از آیین های ویژه این روز بود. نشان ویژه بهمنگان نیز « خروس» بود چون باور داشتند که از میان حیوانات این خروس است که همانند « سروش » با بانگ هوشیاری دهنده و  بیدارکننده خود ، نوید بخش روزی روشن با اندیشه ای روشن و سپید بوده و آنان را به سپیدی ، روشنی و پاکی در اندیشه و عمل و  بیزاری از خونریزی  و کشتار حیوانات و  پایمال نکردن حقوق آن ها فرا می خواند. برپایی بهمنگان تا پیش از حمله مغول به ایران به صورتی فراگـیر مرسوم بود و حتا پس از آن دوران نیز به صورت پراکنده  برگزار می شده است.

گفت و گو با شاهین سپنتا

گفت و گوی خبرنگارکمیته بین المللی نجات دشت پاسارگاد با شاهین سپنتا

درباره میراث فرهنگی و جشن های تاریخی و فرهنگی ایران

 

نگار: کمیته نجات آثار باستانی دشت پاسارگاد چند سالی است که برای جلوگیری از آبگیری سد سیوند و تخریب میراث فرهنگی و طبیعی کشور فعالیت می کند.  به نظر شما این کمیته تا چه اندازه به اهداف مورد نظر خود دست یافته است ؟

شاهین سپنتا: پس از این که بحث آبگیری سد سیوند در میان گروه های مختلف مردم و به ویژه سازمان های مردم نهاد دوستدار میراث فرهنگی فراگیر شد ، هر یک از رسانه های گروهی داخل و خارج از کشور به سهم خود کوشیدند تا در این مورد آگاهی رسانی انجام دهند و دیدگاه های کارشناسان بی طرف را درباره آسیب های ناشی از آبگیری سد سیوند مطرح کنند و هرچند که با ممانعت ها ، تهدید ها و کارشکنی های گوناگونی از سوی دوستان نادان و دشمنان دانای فرهنگ و هویت ملی ایران رو به رو شدند با این همه به نظر من در این راه تا حدود بسیار زیادی موفق بودند . البته مجریان این پروژه همچنان نسبت به این موج گسترده اعتراضات آگاهانه مردمی بی اعتنا بوده و هستند و این البته امر تازه ای نیست و طی سه دهه گذشته پیوسته این گونه بوده است به ویژه هر جا که از ریشه های فرهنگ و هویت ملی ایران  سخنی در میان بوده این اعمال سلیقه ها بیشتر دیده شده است. با این همه چنان که گفته شد افراد و رسانه های گوناگونی بوده و هستند که با درک این موقعیت خطیر کار آگاهی رسانی درست را در پیش گرفتند .

 به نظر من کمیته نجات پاسارگاد یکی از موفق ترین نهادهای مردمی بود که بدون هیچ گونه وابستگی سیاسی و مالی با هدایت عالی سرکار خانم میرزادگی و همکاری صمیمانه همه یاران ، در کوتاه ترین زمان توانست مجموعه با ارزشی از آگاهی های سودمند در زمینه ارزش های نهفته در مجمومه جهانی پاسارگاد و خطراتی که آن را تهدید می کند بر روی تارنمای خود گردآوری و منتشر سازد.

از دیگر ویژگی های برجسته این نهاد ، ایجاد یک حلقه همکاری بین کارشناسان با سابقه ، جوانان علاقه مند ، روزنامه نگاران ، چهره های فرهنگی و دانشگاهی ، حقوق دانان ، رسانه های دیداری و شنیداری فارسی زبان و بین المللی ، هنرمندان رشته های مختلف هنری ، نویسندگان و پژوهشگران ، فعالان اجتماعی و حقوق بشر و گردانندگان تارنماهای خبری و فرهنگی بود که در کوتاه ترین زمان جنبش فرهنگی موثری را پدید آورد که دامنه فعالیت آن بسا فراتر از نجات پاسارگاد رفت و گستره وسیعی از تلاش ها را در راستای حفظ میراث تاریخی و طبیعی ایران زمین دربرگرفت.

از دیدگاه من مهم ترین کاری که این کمیته و ارگان آگاهی رساننده آن در انجام آن بسیار موفق بودند ایجاد  شناخت و یک انگیزه مثبت و سازنده در میان مردم و به ویژه جوانان برای پاسداشت یادمان های تاریخی و فرهنگی بوده است که هر چه زمان به پیش خواهد رفت بیشتر نتایج آن هویداتر خواهد شد. آبگیری سد سیوند معلول یک ساختار نادرست فرهنگی است که ریشه در ناآگاهی ما ایرانیان دارد و بهترین راهکار برای پیشگیری از انجام چنین رفتارهای ناهنجار به نظر من بالابردن سطح آگاهی های مردم  است که کمیته در این راه موفق بوده است.

نگار: شما اکنون مسئول بخش جشن های ملی بنیاد میراث پاسارگاد هستید. ممکن است اهداف و برنامه هایی را که در این بخش بر عهده دارید بیان کنید ؟ 

شاهین سپنتا: مهم ترین ویژگی این جشن های ملی در گذر هزاره ها به نظر من " مردمی " بودن آن ها بوده است و این راز بقای آن هاست ، با همه دشواری هایی که در راه زنده نگهداشتن آن ها وجود داشته است. باورهای مردم دور از چشمان حاکمان زورگو و متجاوز حفظ شده است و سینه به سینه انتقال یافته است تا امروز به ما رسیده است و امروز هم شاید بهترین کاری که می توانیم بکنیم این است که ضمن حفظ جنبه های مردمی این جشن ها با بهره گیری از رسانه های گروهی و فن آوری ، پژوهش های روزآمد را در ارتباط با این آیین ها بیشتر و بهتر به آگاهی مردم برسانیم .

در ضمن باید به سازگاری این آیین ها با زندگی و نیاز های اجتماعی و فرهنگی امروز مردم نیز بیشتر توجه شود هرچند که نباید این کار به گونه ای صورت گیرد که به ماهیت این آیین های زیبا لطمه ای وارد شود.

نکته دیگر این که باید پیام اصلی نهفته در دل هر آیین رمزگشایی و برای مردم و به ویژه جوانان که با نگاه علمی تری به مسائل نگاه می کنند ، بازگو شود. نگاه امروز ما به استوره ها و آیین های کهن اگر سازگار با نیاز انسان امروز نباشد و تنها به بازگویی سنت ها و آداب و رسوم فراموش شده یا متداول بین مردم نواحی مختلف بسنده کنیم ، به جایی نخواهد رسید. ایجاد جامعه ای شادمان و پرسرور یکی از اهداف این جشن ها بوده و هست اما باید به کارکرد های دیگر آن ها همچون " ایجاد پویایی و تحرک  " ، " همبستگی و نزدیکی بین یکایک مردم جامعه " ، "ایجاد حس و انگیزه مادی و معنوی مشترک " و "حفظ هویت ملی ایرانی " نیز بیشتر توجه نمود. اگر از تیرگان بگوییم و تنها به « آب پاشان » بسنده کنیم و از ضرورت حفظ گستره مرزهای فرهنگی ایران زمین سخنی به میان نیاوریم ، در حق استوره آرش کمان گیر کم لطفی کرده ایم. اگر از آیین های نوروزی سخن به میان بیاید و تنها به جلوه های گوناگون این آیین در مناطق مختلف بپردازیم ولی از کارکرد عظیم این آیین چندین هزارساله در وحدت آفرینی بین همه اقوام و تیره های ساکن در فلات ایران و حتا فراتر از آن غافل شویم در حق خود جفا کرده ایم. در درون مرز که امکان برگزاری فراگیر جشن ها نیست اما در برون مرز ، جشن های امروز ما بیشتر به چند کنسرت موسیقی در چند شهر بزرگ دنیا و چند فستیوال در چند بوستان آمریکا و اروپا و یا اخیرا کارناوال هایی در یک شهر بزرگ آمریکا تبدیل شده اند. ببینید من با این برنامه ها مخالفتی ندارم و به نظرم این برنامه های شاد  می توانند در ایجاد روحیه شادتر در بین مردم و جوانان موثر باشند اما به نظرم این یک گوشه ای از کار است و تنها به همین جا نباید بسنده شود.

متاسفانه آثار هنری ما ،  از فیلم تا موسیقی و شعر و داستان و نقاشی و تیاتر - چه در درون مرز و چه در برون مرز - برای معرفی این جشن ها  اول به خومان و بعد به مردم دیگر کشورها ،  اصلا کافی نبوده است. به عبارت دیگر آگاهی رسانی آن هم با بهره گیری از شیوه های تاثیر گذار هنری بسیار کم صورت گرفته است. برای رساندن پیام نهفته در دل این آیین ها به مردم ، من فکر می کنم در بنیاد میراث پاسارگاد باید بیشتر بر ایجاد ارتباط بین پژوهشگران و هنرمندان رشته های مختلف کار کنیم و زمینه ای را فراهم آوریم که آثار ماندگاری خلق شود و کار آگاهی رسانی به شیوه  موثرتر و خوشایندتری صورت گیرد.

گردآوری همه پژوهش های پیشین در زمینه جشن های ایرانی و در اختیار همگان قراردادن آن ها نیز یکی از کارهایی است که زمینه را برای پژوهش های بعدی هموارتر می کند. هنوز بسیاری از جشن ها و آیین های ما در سطح دنیا به درستی شناسانده و شناسایی و ثبت نشده اند . در صورتی که این آیین ها اگر درست شناسانده و شناسایی شوند به خاطر ارزش های بالای انسانی که در آنها نهفته قطعا برای دیگر ملت ها نیز ارزشمند خواهند بود. چرا ما باید بنشینیم تا کشور های دیگر که با ما دارای مشترکات فرهنگی و تاریخی هستند نوروز و چهارشنه سوری و مهرگان و یلدا و سده را به نام خود ثبت کنند و بعد ما مدت ها تلاش کنیم تا اثبات کنیم که این ها از ایران برخاسته است و دیگران دارند این ها ر ا مصادره می کنند. از بابک و مولوی و شمس غافل شدیم ، از رستم و آرش و آریوبرزن و کاوه و پورسینا چرا باید دور بمانیم ؟ چرا این چهره های استوره ای و تاریخی آن گونه که باید در زندگی ما حضور ندارند؟

پس یکی از برنامه های این بنیاد ، این خواهد بود که برای شناسایی و ثبت جهانی این میراث فرهنگی بشری که از ایران زمین برخاسته اند ، اقدام کند. این کاری است که خود مردم هم باید در داخل کشور به صورت جدی پیگیری کنند . برای نمونه جای جشن شب چله یا یلدا که اکنون بزرگترین جشن ملی ایرانیان پس از نوروز است و به گستردگی از سوی همه ایرانیان با هر دین و مذهب گرامی داشته می شود در تقویم رسمی کشور خالی است و جای دارد که مردم و سازمان های مردم نهاد از شورای فرهنگ عمومی که کار ثبت مناسبت ها را در تقویم بر عهده دارد ، بخواهند که از سال آینده شب یلدا در تقویم ها درج شود.

از کارهای دیگری که امیدوارم بتوانیم به سرانجام برسانیم رسیدن به یک توافق همگانی در زمان برگزاری جشن های ماهیانه است. 

پیش از متداول شدن گاهشماری فعلی که ماه های 31 و 30 و 29 روزه دارد ، تعداد روز های ماه ها همواره 30 شبانروزی بود و 5 یا شش شبانروز اضافه می ماند. انتخاب آن روش باعث می شود تا آغاز فصول طبیعی به دلیل متفاوت بودن مدت فصل های مختلف با آغاز ماه ها شروع نشود. چون مدت فصل بهار حدودا 92 روز ، مدت فصل تابستان تقریبا 93 روز ، پاییز حدودا 89 روز و زمستان تقریبا 89 روز است. دلیل این متفاوت بودن مدت فصول چهارگانه سال برای این است که  مدار ظاهری خورشید در فضا بیضی است و زمین در یکی از کانون های آن جای دارد و نقطه آغاز فصول ، نقاط تقاطع خطوط انقلابین و اعتدالین با بیضی مدار است. در این حالت کمان های بیضی واقع شده در بین خطوط یاد شده برابر نیستند و تابستان بیشترین طول کمان و پاییز کم ترین طول را دارد . از سوی دیگر سرعت مداری خورشید به دلیل بیضی بودن مدار ثابت نیست و متناسب با عکس فاصله خورشید از زمین است و نقاط حداقل و حداکثر فاصله خورشید از زمین روی کمان های زمستان و تابستان نیم کره شمالی زمین واقع می شوند. . از این رو مدت فصول و ماه های تشکیل دهنده آن ها برابر نیستند و در حال حاضر تابستان نیمکره شمالی طولانی ترین فصل و زمستان آن کوتاه ترین فصل سال است.

 پس جهت انطباق آغاز فصول طبیعی بر آغاز ماه ها باید از ماه هایی با تعداد شبانروز متفاوت استفاده نمود که در گاهشماری رسمی فعلی ما چنین است و فصل های گرم را به شش ماه 31 شبانروزی و فصل های سرد را به پنج ماه 30 شبانروزی و یک ماه  29 شبانروزی ( در سال های کبیسه 30 شبانروزی ) تقسیم نموده اند تا آغاز فصول بر آغاز ماه های سال خورشیدی منطبق شوند .این گاهشماری ، از سال 1304 به صورت قانون در مجلس شورای ملی تصویب شد.  این شیوه بسیار دقیق است و خدشه ای بر آن وارد نیست. ( در این مورد علاقه مندان می توانند به کتاب « تقویم هجری شمسی » دکتر ایرج ملک پور نگاه کنند .)

اما انطباق تقویمی که دارای ماه های 30 روزه است با تقویم خورشیدی رسمی که تقویم هجری خورشیدی نام دارد برای برگزاری آیین ها و جشن ها یک دوگانگی ایجاد کرده که با کمی هم اندیشی قابل رفع است. برای نمونه جشن های ماهیانه را برخی بر اساس تقویم مورد استفاده زرتشتیان و برخی بر اساس شماره روزها در تقویم رسمی خورشیدی برگزار می کنند مثلا زرتشتیان جشن مهرگان را در مهر روز ( روز 16 ) از مهرماه تقویم خود برابر با 10 مهر هجری خورشیدی و دیگران در 16 مهر هجری خورشیدی برگزار می کنند اما جش سده را زرتشیان هم در 10 بهمن ماه هجری خورشیدی برابر « مهر روز » یا 16 ماه بهمن تقویم خود برگزار می کنند در صورتی که اگر بخواهند آن را در 10 یا « آبان روز » تقویم خود برگزار کنند مطابق با چهارم آبان ماه هجری خورشیدی می شود و می دانیم که جشن سده را از این روی سده می نامیده اند  که 100 روز از اول آبان ماه گذشته باشد که با معیار فصول طبیعی دقیقا با 10 بهمن ماه هجری خورشیدی برابر می شود. همچنین جشن چله یا یلدا در آخرین شب پاییز ( 30 آذر ماه ) هر سال مطابق تقویم خورشیدی در سراسر ایران و حتا توسط زرتشتیان برگزار می شود اما اگر بخواهیم تقویم فعلی زرتشتی را ملاک قرار دهیم روز 30 یا « انارام روز » در این تقویم برابر با 24 آذر ماه خواهد شد که آخرین شب پاییز نیست. بر بنیان جهان بینی اشوزرتشت که جهان بینی علمی یا خردگرا است و در آن به دست آوردهای دانش بشری نگاهی ویژه شده است برای تقویم نباید جنبه دینی و تقدس قائل شویم . باید اجازه دهیم که تقویم بر پایه دانش زمان اصلاح شود و این کار بر بنیان آموزه های اشو زرتشت است که به ما یاد داد تا با جهان بینی علمی و دانش روز زندگی کنیم و خود را گرفتار احکام و دستورات و فرائض تغییر ناپذیر نسازیم.

اما برای این کار باید ابتدا موضوع با بزرگان جامعه در میان گذاشته شود و شورایی مرکب از افراد صاحب نظر در گاهشماری و تقویم که خوشبختانه در ایران کم نیستند ، تشکیل شود و آن ها پیشنهادات را جمع بندی و یک تقویم استاندارد و واحد را که با فصول طبیعی هم منطبق باشد برای برپایی جشن های ملی به همه ایرانیان اعم از زرتشتیان و دیگران ارائه دهند . به نظر من انجام این کار نیازمند هم اندیشی بین جامعه زرتشتیان و کارشناسان است . شاید پذیرش ماه های 31 روزه برای جامعه زرتشتی به این خاطر دشوار است که اولا تفاوت طبیعی تعداد روزهای ماه های سال به درستی بازگو نشده و دوم این که این تصور وجود دارد که چون بر بنیان سنت باید همه ماه ها 30 روزه باشند پس روز 31 هر ماه بی نام خواهد ماند که برای این مورد نیز می توان راهکار مناسب را یافت.

از سوی دیگر این روشی را که برخی از دوستان ابداع کرده اند و از روی روزهای 31 شش ماه اول سال می پرند و ماه آخر را نیز 29 روزه می شمارند اما از نام های سی گانه برای نامیدن روزهای ماه استفاده می کنند ، شیوه ای " یک بام و دو هوا " می دانم . اگر معیار تقویم هجری خورشیدی است ، چون در آن اصالت با شماره روزهاست نه نام روزها ، پس چرا باید برای روزهای ماه به جای شماره ها از اسامی استفاده نمود؟

و اما تا زمانی که در این مورد به یک راهکار هماهنگ نرسیده ایم ، من به نظر جامعه  زرتشتی که طی هزاران سال این جشن ها را  برای امروز حفظ کرده اند و پاسداران واقعی آن هستند – هر چه که باشد - احترام می گذارم و البته هیچ اصراری هم نیست که این دیدگاه از طریق بنیاد به دیگران تحمیل شود . در بنیاد ، تا رسیدن به توافق همگانی بر سر یک موضوع ، به همه دیدگاه ها به دیده احترام می نگریم.

نگار: از نظر شما ، آیا سازمان میراث فرهنگی تا به حال درباره جشن های ملی ما به وظایفی که دارد عمل کرده است ؟

شاهین سپنتا: اصلا خوب عمل نکرده اند. شما ببینید همین پرونده ثبت نوروز را نتواستند جمع و جور کنند و به سرانجام برسانند و زمان برای ما به شدت دارد از دست می رود. شاید اگر دولت همین کار را هم به بخش خصوصی واگذار کرده بود زودتر به نتیجه می رسید با این همه وضعیت نوروز از بقیه بهتر است.در مورد جشن های دیگر کار بسیار دشوارتر است چون گروه هایی در داخل هستند که با برپایی جشن هایی همچون  چهارشنبه سوری و سده و مهرگان میانه خوبی ندارند و با برچسب های ساختگی و بی پایه کوشش می کنند تا از برپایی این آیین ها جلوگیری شود .

نگار: جناب سپنتا حالا که صحبت از جشن ها و روزهای ملی شد خوب است نظر شما را  درباره روز 29 اکتبر هم بدانیم. همانطور که می دانید کمیته نجات پاسارگاد برای سومین سال پیاپی روز کوروش را در شهرهای مختلف دنیا گرامی داشت. به نظر شما بازتاب گرامی داشت این روز در ایران و به ویژه در بین جوانان چگونه بود. آیا جوانان نیز همچون رئیس میراث فرهنگی فارس فکر می کردند که در این روز کورش متولد شده است؟  

شاهین سپنتا: به نظر من ، مردم و به ویژه جوانانی که امسال نیز همچون سال های پیش روز کورش را برگزار نمودند کاملا آگاهانه و با درک درست از موقعیت تاریخی ایران همه خطرها را به جان خریدند و و این روز را گرامی داشتند. این که بیاییم و اظهارات یک مدیر دولتی را که شاید هم برای تخریب یک جنبش به صورت عمدی بیان شده باشد به پای جوانانی بگذاریم که با وجود همه تهدیدها و فشارهای پیدا و پنهان از راه های دور و نزدیک بر سر آرامگاه کورش حاضر شدند و هریک به شیوه خود به آرمان های جهانی این ابرمرد تاریخ ایران و جهان ادای احترام کردند ، در یک نگاه خیلی خوشبینانه یک " بی مهری آشکار " است. شاید از جوانان دیروز بسیاری از رفتارهای نسنجیده و نا آگاهانه در عرصه های سیاسی و فرهنگی سرزده باشد که وضعیت امروز کشور ما را با چنین بحران هایی مواجه کرده است اما به نظر من شیوه های فعالیت های فرهنگی و حتا سیاسی جوانان امروز ما بسا بیشتر از نسل پیش آگاهانه می نماید و البته جز این نیز نباید باشد.

از دیدگاه من روز کورش بزرگ یک روز جهانی است چون کورش یک شخصیت جهانی است و اندیشه و کنش او امروز در سراسر جهان جایگاهی رفیع دارد ، چون دربسیاری از کشورهای جهان ایرانیان و دوستداران فرهنگ ایران و دوستداران صلح جهانی منش کورش را الگویی برای آرمان های صلح گرایانه خود قرار داده و این روز را گرامی می دارند. در طول تاریخ همیشه جشن ها و آیین هایی که از میان مردم جوشیده اند ماندگار شده اند و رفته رفته فراگیر شده اند و شاید پس از سال ها به تقویم های رسمی دولت ها راه یافته اند ، نه آن هایی که به سلیقه دولت ها و با مصوبه و ابلاغیه در تقویم های ملی یا جهانی ثبت شده اند و اگر تبلیغات دولت ها و سازمان های بین المللی نباشد ، در خاطره ها جایی ندارند.

گرامیداشت چنین مناسبت هایی افزون بر انگیزه های آگاهانه ای که ناشی از بالندگی فکری و فرهنگی برپادارندگانش است ، بخشی از یک جنبش فرهنگی است که آن نیز خود بخشی از یک جنبش بزرگ تر و فراگیرتر است. آن چه که برای ما در بزرگداشت این روز از اهمیت بیشتری برخوردار است یک روز جلوتر یا عقب تر برگزار شدن و داشتن یا نداشتن پسوند "جهانی " نیست. این اختلاف نظرها را در بسیاری از ملت ها و در میان پیروان بسیاری از ادیان و مذاهب نیز می توان دید. این نکات البته در جای خود بسیار مهم هستند ، اما به نظرمن نباید این بحث ها را به گونه ای مطرح کنیم که مساله اصلی و مشترک ملت در این هیاهو فراموش شود. بد نیست گاهی از خود بپرسیم که ما در چه شرایط حساس و سرنوشت سازی به سر می بریم و ایران و ملت ایران اکنون با چه بحران هایی دست و پنجه نرم می کنند و چه خطراتی در پیش روی آنان است. اگر " عافیت طلبی" ها  اجازه دهد و کمی به میانه گود بیاییم تا موقعیت را بهتر بشناسیم ، همین فرصت ها را نیز غنیمت می داریم و اگر نوش نمی رسانیم ، دست کم نیش نیز نخواهیم زد. ما از هر گروه و دسته و با هر شیوه ، برای دستیابی به اهداف مشترکمان با همه اختلاف نظر ها و اختلاف سلیقه هایمان باید بر روی مشترکات به توافق برسیم و جای دارد که بپرسیم چرا برخی نمی خواهند چنین شود؟

در ضمن لازم می دانم که در اینجا از موقعیت شناسی و پیشنهاد هوشمندانه این روز به عنوان " روز ملی ایران " از سوی مهندس کورش زعیم قدردانی کنم. حقایق تاریخی انکار ناشدنی هستند و هر جند که برای سده ها فراموش شده باشند اما روزی آشکار خواهند شد. این روز بزرگ از همان ابتدا تا اکنون برای همه باشندگان این سرزمین یک روز ملی و برای نوع بشر یک روز جهانی بوده است هرچند که هزاران سال فراموش شده باشد. اما امروز فرزندان برومند ایران ، اهمیت "ملی" بودن آن را به رسایی اعلام می دارند و فردایی نه چندان دور آوازه "جهانی " آن در هرگوشه ای از این کره خاکی به گوش خواهد رسید.

نگار: ممکن است نظر خودتان را در ارتباط با نامه ای که بخش پژوهشی بنیاد میراث در ارتباط با تغییر قوانین به یونسکو فرستاده بفرمایید ؟

شاهین سپنتا: معمولا دولت ها نه تنها حامیان خوبی برای میراث فرهنگی و طبیعی نیستند بلکه بیشترین آسیب ها نیز معمولا از سوی دولت های غیر مسئول که شمار آنان نیز در دنیا کم نیست به میراث طبیعی و فرهنگی بشر وارد می شود و در بسیاری از کشور های دنیا اگر تا به حال قوانینی برای پاسداشت این میراث تصویب شده و دولت ها را به حفاظت از آن ها مجبور کرده اند بیشتر به خاطر فشارهایی بوده که از سوی سازمان های مردم نهاد و رسانه های مردمی به دولت ها و سازمان های جهانی وارد شده است. بنابراین ، پیشنهاد موثر بخش پژوهشی بنیاد میراث پاسارگاد اگر به تصویب برسد و مورد اجرا قرار گیرد ، دست ملت ها را برای برخورد با شبکه جهانی " مافیای تروریسم میراث فرهنگی " که مشغول چپاول و هویت زدایی از تمدن های کهن است ، باز خواهد نمود. این اصلاحات ساختاری در سازمان ملل تا آنجا باید ادامه یابد که این سازمان که اکنون در دست دولت هاست ، به راستی به دست ملت ها اداره شود و در سراسر جهان دست دولت های خودکامه از بزرگترین سازمان جهانی ملت ها کوتاه شود.

نگار :   سپاسگزارم جناب سپنتا، و امیدوارم در تلاش های خودتان همیشه موفق باشید

www.savepasargad.com

گزارش های ویژه جشن شب چله ( یلدا )

 

درخواست بنیاد میراث پاسارگاد از یونسکو :

ثبت جشن یلدا به عنوان میراث معنوی جهانی

                                             

بنیاد بین المللی میراث پاسارگاد طی نامه ای به مدیرکل سازمان آموزشی، دانشی و فرهنگی سازمان ملل متحد  ( یونسکو ) خواستار ثبت جشن یلدا به عنوان میراث معنوی جهانی ( Intangible Heritage  ) شد.

در بخشی از پرونده ارسالی بنیاد میراث پاسارگاد به پیوست نامه یاد شده ، درباره ضرورت ثبت جهانی یلدا آمده است : " یلدا ، جشن مهرورزی و صلح و دوستی جهانی است که به صورت همگانی و غیر رسمی در خانواده های ایرانی و برخی دیگر از کشورها  ، از هر قشر و با هر دین و مذهب برگزار می شود. یلدا جشنی است که در آن مردمان به انتظار سپیده دم و دریافت گرمای مهر تابان می نشینند و این گرمای زندگی بخش را که از طبیعت گرفته اند به همدیگر هدیه می دهند . نزدیک بودن زمان برپایی ( Christmas ) یا جشن میلاد عیسی مسیح ( 25 دسامبر ) و جشن یلدا ( 21 دسامبر ) و مشابهت سنت های این آیین های زیبا نشان از همدلی همه مردمان زمین با هر دین و آیین است. پس شناسایی بهتر و ثبت این جشن کهنسال به عنوان میراث مشترک بشری ضمن این که می تواند آن را به همه ملت های جهان  بیشتر بشناساند ، امکان حفظ  ارزش های جهانی نهفته در این جشن و انتقال بهتر آن را به نسل های بعدی بشر فراهم خواهد آورد.  "

یلدا ، دومین جشن بزرگ ایرانیان

در تقویم رسمی کشورثبت نشده است

۴۶ سازمان غیر دولتی مدافع میراث فرهنگی و طبیعی سراسر کشور ، از شورای فرهنگ عمومی که کار درج مناسبت ها را در تقویم رسمی کشور برعهده دارد خواستار ثبت جشن یلدا در تقویم رسمی کشور به نشانه حرمت نهادن به ارزش های فرهنگی و تاریخی مشترک بین همه ایرانیان شدند.

در بخشی از نامه سازمان های مردم نهاد خطاب به علی ملانوری مدیرکل شورای فرهنگ عمومی آمده است : جشن یلدا میراث فرهنگی و طبیعی مشترک همه ایرانیان است که در خانواده های ایرانی از هر قشر و با هر دین و مذهب برگزار می شود. شناسایی بهتر و ثبت این جشن کهنسال که پس از نوروز یکی از فراگیرترین جشن های همه ایرانیان است  و برپایی همه ساله آن  زمینه نزدیکی و همدلی همه اقوام و تیره های ایرانی را فراهم آورده است ،  امکان پاسداشت ارزش های فرهنگی این جشن و انتقال بهتر آن به نسل های آینده را فراهم خواهد ساخت. لذا امضا کنندگان ذیل این درخواست که همگی از سازمان های مردم نهاد فعال در زمینه حفظ میراث فرهنگی و طبیعی از سراسرکشور هستند ، خواهشمندند تا شورای فرهنگ عمومی به نشانه حرمت نهادن به ارزش های فرهنگی و تاریخی مشترک بین همه ایرانیان  با نظر مساعد نسبت به ثبت شب یلدا در تقویم  رسمی کشور اقدامات لازم را اعمال نماید.   

اتحادیه انجمنهای علمی، دانشجویی باستان شناسی دانشگاههای کشور، انجمن اقاقیا، انجمن اندیشه جوان، انجمن ایلام شناسی ایران، انجمن بیستون، انجمن پژواک نو، انجمن حامیان حقوق بشر، انجمن دانشجویان باستان شناس شهر کرد، انجمن دوستداران میراث فرهنگی افراز، انجمن دوستداران میراث فرهنگی شوش، انجمن دوستداران میراث فرهنگی و گردشگری امرتاد، انجمن دوستداران یادمان‌های باستانی آریابوم، انجمن ژیار، انجمن کهن دژ، انجمن مهر آیین، انجمن نگاه تازه، انجمن وحدت جوانان ایران زمین، جمعیت آریایی ها، جمعیت جوانان عصر سبز، جمعیت سپندارمدان، جمعیت طبیعت یاران، جمعیت طلایه داران اندیشه های نو، جمعیت دوستداران میراث فرهنگی یادگار یزد ، خانه دوستی ایرانیان، خانه ی ماورای جوان، دیده بان یادگارهای فرهنگی ایران، طنین آرتا، کانون آینده نگری ایران، کانون بارگاه مهر، کانون پاسارگاد، کانون جوانان پارس، کانون دانشگران فردا، کانون فرهنگی آریا، کانون گسترش فرهنگ ایران بزرگ، کانون گلستان نوین، کانون مهر، کانون میراث سپیدان، کانون نفس به نفس، موسسه سیروان، موسسه علمی فرهنگی آینده نگر، موسسه فرهنگی امروز گلستان، موسسه فرهنگی توفا، موسسه فرهنگی دانادلان جنوب، موسسه کندوکاو، موسسه میزان و کانون صدای زمین ، 46 سازمان مردم نهاد امضاء کننده نامه به شورای فرهنگ عمومی هستند.

گفتنی است ، جشن « یلدا »  یا جشن « شب چله »  دیرزمانی است که در ایران در آخرین شب پاییز ( 30 آذر ماه ) که بلندترین شب سال نیز هست  ، گرامی داشته می شود. شادمانی ، گردهمایی خانوادگی و خوردن میوه هایی همچون هندوانه و انار و خشکبار از آیین های ویژه جشن یلدا است.

بیانیه کمیته بین المللی نجات پاسارگاد به مناسبت شب یلدا :

یلدای مهر و روشنایی بر شما شاد باد

       

تردیدی نیست که مهمترین دلیل  ماندگاری ارزش های فرهنگی ایران زمین، از آنجا است که ریشه در باور به انسان و به اهمیت حضور او، به عنوان یک اصل مسلط دارد. در عین حال این ارزش ها، حتی در قالب سنت هایی چند هزار ساله پیوند ناگسستنی انسان با طبیعت و محیط زیست او  را به روشنی تایید و  تحسین می کند.

 فرهنگ ایرانزمین با این که بارها مورد تجاوز و تهاجم بیگانگان از سویی، و سرکوبی قدرت های متعصب مذهبی از سویی دیگر بوده اند، اما همچنان تا امروز زنده و شکست ناپذیر باقی مانده و در ذهن مردمان ما هر روز رنگی از تازگی به خود گرفته اند.

یلدا یکی از نمودهای زیبا و ماندگار این فرهنگ است. مراسم و ریشه ی یلدا، چه به عنوان تولد میترا، خدای مهر و روشنایی، و چه به عنوان اسطوره ای برآمده از ارتباط  انسان با طبیعت،  اگر چه از هزاران سال قبل می آید اما تفکری که در پی آن است، یعنی «باور به پیروزی غیر قابل تردید روشنایی بر تاریکی» «اهمیت پاسداری از مهر، دوستی و پیمان» « اهمیت احترام به نظم و قانون» تفکر انسان متمدن و صاحب حقوق بشر امروز نیز هست.

 قرن هاست که انسان ایرانی هر سال با جشن و شادمانی به استقبال خورشید گرمابخش، آن فاتح تاریکی، می رود و به یاد می آورد که آدمی طالب مهر، آرامش، رفاه و امنیت و شادمانی است و ظلم و تاریکی و جهل و اندوه  شایسته او نیست.

 کمیته نجات پاسارگاد ضمن شادباش فرارسیدن یلدای مهر و روشنایی از همگان می خواهد تا در یکی از تاریک ترین و تلخ ترین دوران های تاریخی سرزمین مان، به برگزار کردن هر چه با شکوهتر و زیباتر مراسم یلدا بپردازند و به جهانیان نشان دهند که فرهنگ ایرانی ما فرهنگ مهر، شادمانی، وفای به پیمان و آشتی و صلح است و آن چه اکنون در سرزمین ما، می گذرد، از نوع همان تاریکی هایی است که انسان سالم و با فرهنگ ایرانی، از آن می گریزد و آن را دوست نمی دارد

در عین حال لازم است که بار دیگر به لزوم حفظ  و نگاهبانی از گنجینه های ملی و بشری ایرانزمین تاکید کرده و یادآور شویم که ویران کردن هر تکه از این میراث های بشری به معنای ویران کردن بخشی از فرهنگ زنده و خردمداری است که می تواند سازنده فردای ما و نسل های آینده باشد.

پیام یلدایی مهندس کورش زعیم :

نوید جشن بزرگ یلدای 1386

 را به همه ایرانیان در سراسر جهان شادباش می گویم

یلدا، یکی از بزرگترین، گرامی ترین و پرمعناترین جشن های باستانی ایران زمین است. یلدا جشن پیروزی روشنایی بر تاریکی است، پیروزی و افزایش درازای روز سپید بر تیرگی درازترین شب سال، نوید اینکه از فردا اهریمن تاریکی ها عقب نشینی می کند. امسال، جشن یلدا برای ما ایرانیان جشنی راستین خواهد بود و اهریمن تاریکی ها به راستی عقب نشینی خواهد کرد.

یلدا هدیه فرهنگی زیبای ایرانیان به همه جهانیان است. جشنی که در سراسر جهان با نام های گوناگون و به بهانه های گوناگون بر پا میشود. یلدا زادروز ایزد مهر است که در این روز از آناهیتای باکره در غاری زاده شد و خدا در آیین مهر لقب پدر گرفت. ایرانیان همه ساله در این روز درخت سرو  یا مورد را آذین می بستند و بر تارک آن ستاره می آویختند و روی شاخه ها شمع می افروختند. ایزدمهر همه ساله هویدا میشد و برای کودکان هدیه می آورد. ما ایرانیان این آیین زیبا و شادی آفرین را، همانند دیگر شگفتی های فرهنگ ایرانی، به مردم جهان هدیه کردیم.

در این بلندترین شب سال، ما ایرانیان تا پگاه بیدار می نشینیم تا سپیده ی روشنایی روز برآید و فرشته روشنایی و دانایی بر اهریمن تاریکی و نادانی پیروز گردد. ما سال در پیش رو را بیدار خواهیم بود. در زندگی ما ایرانیان، یلدای امسال آغاز پایان تاریکی ها و پلیدی ها خواهد بود. در این سال پیش رو، جهل را شکست خواهیم داد، فساد را خوهیم زدود، ستمگری را داد خواهیم خواست، سیاهپوشی وسیاه اندیشی وسیاهکاری و دروغ را خواهیم راند. فرهنگ زیبا و پرعظمت ایرانی دوباره روشنایی را بر سراسر ایران زمین خواهد تاباند.

حقوقدانان جشن یلدا را گرامی داشتند

نگار - خبرنگار کمیته بین المللی نجات پاسارگاد : شنبه شب 22 دسامبر مراسم گرامیداشت یلدا به همت دکتر محمدعلی دادخواه و دیگر افراد هیئت مدیره موسسه حقوقی راد بر گذار شد . موسسه راد موسسه ای است حقوقی و در آیین نامه مصوب سال 1354 آن از چهار جشن فرهنگی سالانه گفته شده که یکی از این جشن ها «یلدا» است.  در جشن یلدای امسال علاوه بر هیئت مدیره آن تعداد زیادی از وکلا، قضات، حقوقدان ها، و کارآموزان وکالت حضور داشتند.

در این مراسم ابتدا یاد و خاطره مرحوم ورجاوند، یکی از مدافعان همیشگی میراث فرهنگی  که هر ساله در این جشن ها شرکت می کردند گرامی داشته شد سپس دکتر احسان صباغیان در خصوص تاثیر استوره ها  در فرهنگ متمدن سخن رانی کردند ، ایشان در سخنانشان گفتند که «ما باید فرهنگ را از نسل قبل گرفته و به نسل آینده پیشکش نماییم»سپس شعر آرش کمان گیر خوانده شد. پس از آن آقای دکترهرمیداس باوند در خصوص نقش سنت ها در توسعه جوامع صحبت کردند و همچنین به جشنهای ایرانی و آثار تاریخی و فرهنگی اشاره نموده و گفتند که: «اگر ما تلاش نمائیم می توانیم کاری کنیم که ایران در جوامع بین المللی جایگاه خوبی داشته باشد.»  بانو توران شهریاری شعر یلدا سروده خودشان را خواندند و خانم شهدی وکیل دادگستری نیز شعر دیگری در ارتباط با یلدا خواندند و در پایان آقای دکتر محمدعلی دادخواه درباره تاثیر شادمانی که لازمه حیات اجتماعی است سخنانی گفتند. و اضافه کردند که: «یلدا چون جشن های دیگر ایرانی ریشه در آیین و فرهنگ ما دارد و زیست گاهی است که انسان را به نسل های قبل از خود مرتبط می کند.»

در این مراسم پیشنهاد اخیر بنیاد میراث پاسارگاد  به یونسکو ، برای  ثبت جهانی این جشن بزرگ فرهنگی، خوانده شد و مورد استقبال  قرار گرفت.

نگاهی به پیشینه و جایگاه یلدا در فرهنگ ایران

 دکتر تورج پارسی – شاهین سپنتا

چکیده : جشن « یلدا »  یا جشن « شب چله »  در آخرین شب پاییز ( 30 آذر ماه برابر با 21 دسامبر ) که بلندترین شب سال نیز هست ، در خاستگاه اصلی خود « ایران » با شور و شوق فراوان برپا می شود . این جشن ریشه در آیین کهن  « مهر » دارد که دیرزمانی در ایران و سپس در بسیاری از کشورهای آسیا و اروپا گرامی داشته می شد. شادمانی ، گردهمایی خانوادگی و خوردن میوه هایی همچون هندوانه و انار و خشکبار از آیین های ویژه جشن یلدا است.

پیشینه آیین مهر : در هزاره های دور ، مردمانی که در طبیعت زندگی می کردند بر اثر مشاهده خورشید و ماه و ستارگان و تجربه تغییرات طبیعی فصول و کوتاهی و بلندی روز و شب ، فعالیت های روزانه خود را بر بنیان این پدیده های طبیعی و دگرگونی های آن ها تنظیم می کردند و از آن ها بهره های فراوان می بردند. از این روی زندگی بخشی این پدیده های طبیعی را ستودند و آنان را تجلی وجود خداوند دانستند و از میان این پدیده های طبیعی ، خورشید که با پرتوهایش ( مهر ) به این زمین و همه زیستمندان روی آن گرمای زندگی می بخشید ، بیش از همه مورد ستایش قرار گرفت. سپس مردمان با اندیشیدن و ژرف نگری در بزرگترین منشاء نور مادی ( خورشید ) و شناخت اثرات زندگی بخش پرتو های آن ( مهر ) به شناخت بزرگترین منشاء نور معنوی ( خداوند ) دست یافتند . آنگاه مهر معنوی خداوند را ستودند و کوشیدند تا این صفت خداوندی را که به معنای صلح و دوستی ، محبت و پیمان داری و میانه روی است ، در نهاد خود نیز پرورش دهند.

مهر ، در زبان سنسکریت  « Mitra » ، در اوستایی « Mithra » ، در زبان پهلوی « Mitr » و در پارسی امروزی « Mitra یا  Mehr » گفته می شود.

مهر ، در زبان های سنسکریت و اوستایی به معنای پیمان و همبستگی و پیوستگی دو یا چندین نفر است . مهر در زبان پارسی نیز محبت و دوستی ، آشتی و پیمان معنا می دهد . براین پایه در فرهنگ ایران « مهر» دشمن دروغ و دروغگو است چون نمی توان از انسان بدکردار و دروغ گفتار انتظار داشت که پایبند به پیمان باشد و کسی می تواند به پیمان خود وفادار باشد که گوهر راستی را برگزیده باشد.

اگر مهر را عینی تر کرده و پوششی زمینی به آن بدهیم ، پایداری هستی و گسترش نیکی محض را در آن جلوه گر خواهیم یافت . مهر ، جلوه ای از پیمان انسان با انسان ، پیمان انسان با محیط اجتماعی و طبیعی  ، و مسئولیت پذیری برای نگهبانی از خانواده ، شهر و کشور است. در یک نگاه ژرف تر انسان پایبند به پیمان ، پرچمدار و نگهبان هستی خواهد بود . بنابراین " پایبندی به پیمان " با " آبادانی " مترادف می شود ، و " پیمان شکنی " با " ویرانی  و ظلمت " هم معنا می گردد . بر پایه این دیدگاه ، نظام کیهانى نیز بر مدار نظم و هنجاری ( اَشا ) مى چرخد که نمودى از اصل پیمان و نگهداشت آن است.    

این دیدگاه در فرهنگ و ادب ایران زمین بسیار تاثیر گذاشته است . در همین راستا ،  شانزدهمین روز هر ماه و هفتمین ماه سال در گاهشماری ایرانى نام « مهر » بر خود دارد. همچنین یشت دهم از کتاب اوستاى متاخر نام مهر را بر پیشانى دارد . به گزارش هردوت نیز ایرانیان از دوره هخامنشى نام مهر را بر فرزندان خود مى گذاشتند .البته امروز نیز نام مهر یا میترا را همچنان برفرزندان خود مى گذارند و افزون بر آن واژه « پیمان » را نیز به عنوان نامی برای فرزندان خود برمی گزینند .

 پیروان آیین مهر به نشانه پیمان دوستى حلقه مهر را بر انگشتان یکدیگر می نشاندند و این نماد زیبا امروز در جوامع بشرى به شکل حلقه زناشویی به هنگام پیوند و پیمان زناشویی بین دو زوج جوان تبادل می شود.

آیین مهر در ایران زاده شد ، به بالندگی رسید و هزاران سال به چهره ها و جلوه های گوناگون در همه سرزمین های پهناور ایرانی پایدار ماند و پیروان فراوان داشته و دارد . کهن ترین سندى که نام مهر یا میترای مورد باور ایرانیان و هندیان در آن آمده و به دست ما رسیده ، لوح هایی است متعلق به ۱۴۰۰سال پیش از میلاد که در سال ۱۹۰۷ میلادی در « کاپادوکیه » ( Cappadocia ) کشف شده است و این پیمانى است که میان هیتى ها و میتانى ها بسته شده است. این سند هم اکنون ( ۲۰۰۷ میلادى ) عمرى ۴۱۰۰ ساله دارد .با این همه پژوهشگران بر این باورند که پیشینه آیین مهر به هزاران سال پیش از آن بازمی گردد.

 در سده  اول پیش از میلاد ، این آیین در چهره ای نو با نام آیین میترا ( میتراییسم ) توسط رومی های تحت نفوذ فرهنگ ایران ، در سراسر قاره اروپا ، غرب و شمال آفریقا و آسیای صغیر و نواحی اطراف دریای سیاه منتشر شد و طی پنج سده در بخش بزرگی از جهان گسترش یافت و معابد میترا توسط پیروان آیین میترا در سراسر اروپا ساخته شد ؛ به گونه ای که بر اساس شواهد باستان شناختی و تاریخی موجود ، در آغاز سده چهارم میلادی بیش از 300 معبد میترا در ایتالیا وجود داشت و این آیین توسط لژیونرهای رومی به سرزمین های زیر نفوذ آن امپراتوری از جمله آلمان، اتریش و انگلستان انتقال یافت. اما از اوایل سده چهارم میلادی با گسترش مسیحیت به تدریج میتراییسم و سنن آن در اروپا کمرنگ شد.

هنوز نیز بسیاری از نماد ها و سنت های این آیین کهن به صورت های گوناگون در باورها و سنت های مردم ایران و دیگر ملت های جهان زنده مانده است . از دیرباز ایرانیان به نام « مهر » دو جشن برگزار کرده اند که یکی « مهرگان » نام دارد و دیگری که موضوع این نوشتار است جشن « یلدا »  نام گرفته است.

جشن یلدا ، جشن زایش مهر : هزاران سال پیش ، ایرانیان دریافته بودند که از آغاز دی ماه¹ روزها به تدریج بلندتر و شب ها کوتاه تر می شود و خورشید هر روز بیش تر در آسمان می ماند و نور و گرمی می پراکند. از این روی در پایان آخرین شب پاییز ( درازترین شب سال ) و سپیده دم نخستین روز زمستان² ، برآمدن « نخستین پرتوهای خورشید تابان » را که « مهر » می نامیدند ، به عنوان لحظه « زایش  مهر » جشن می گرفتند که بعد ها جشن « یلدا »  و یا جشن « شب چله »³ نامیده شد و تا امروز باقی مانده است. یلدا واژ ه ای سُریانی⁴ و به معنای « زاده شدن » است که توسط مسیحیان سُریانی به ایران آورده و ماندگار شد.  

ایرانیان  از اول دی ماه تا دهم بهمن ماه ⁵  (جشن سده )  را  که 40 روز است « چله بزرگ » می نامند و از دهم بهمن ماه تا بیستم اسفند ماه⁶ را  نیز « چله کوچک » می نامند.  چون در این 40 روز دوم یا چله کوچک از شدت سرما نسبت به چله بزرگ کاسته شده است.

رومیان نیز مهم ترین جشن خود را " سُل ناتالیس انویکتوس " Natalis Invictus)  Sol - ) یعنی "میلاد خورشید شکست ناپذیر " می نامیدند و گرامی می داشتند و از این روی پس آشنایی با آیین مهر به این همانی « مهر » با « خدای آفتاب » دست زدند . natalis=noel=birth) )

شب یلدا ، بلند ترین شب سال : می دانیم که زمین در اول دی ماه ( 21 دسامبر ) هر سال به نقطه انقلاب زمستانی خود می رسد. نقطه ای که در آن، ناظران نیمکره شمالی دارای کوتاه ترین روز و بلندترین شب سال بوده و بر عکس در نیمکره جنوبی بلندترین روز سال اتفاق می افتد. اما باید توجه داشت که در این شب همه ناظران نیم کره شمالی دارای طول شب یکسان نیستند. در استوا طول شب و روز برابر و هریک مساوی با 12 ساعت است و هرچه به طرف قطب می رویم طول شب یلدا افزایش می یابد. به طور مثال درازای شب یلدا در برخی از شهرهای جهان ( 2006 ) به شرح زیر است :

شهر	کشور	درازای شب یلدا
مکه	عربستان	13 ساعت و 18 دقیقه
مدینه	عربستان	13 ساعت و 32 دقیقه
چابهار	ایران	13 ساعت و 36 دقیقه
یزد	ایران	14 ساعت و 5 دقیقه
اصفهان	ایران	14 ساعت و 9 دقیقه
تهران	ایران	14 ساعت و 26 دقیقه
مشهد	ایران	14 ساعت و 29 دقیقه
تبریز	ایران	14 ساعت و 39 دقیقه
برلین	آلمان	15 ساعت و 36 دقیقه
پاریس	فرانسه	15 ساعت و 59 دقیقه
لندن	انگلیس	16 ساعت و 25 دقیقه
مسکو	روسیه	17ساعت و 17 دقیقه
استکهلم	سوئد	18 ساعت و 18 دقیقه
هلسنکی	فندلاند	18 ساعت و 35 دقیقه
ریکجاویک	ایسلند	20 ساعت و 31 دقیقه
لولئو	سوئد	21 ساعت و 44 دقیقه

 

همان گونه که در جدول بالا مشاهده می شود، شب یلدا برای برخی کشورها طولانی تر است. برای مثال در چنین شبی در استکهلم پایتخت سوئد، خورشید ساعت 8 و 55 دقیقه طلوع و ساعت 14 و 37 دقیقه غروب خواهد کرد. یعنی طول روز تنها 5 ساعت و 42 دقیقه است و شب بسیار زود فرا می رسد! البته خورشید هم در این روزها کم فروغ است ، زیرا در وسط روز حداکثر ارتفاع آن از افق حدود 8 درجه خواهد بود.

آداب و رسوم شب یلدا : جشن یلدا نیز همانند دیگر جشن های ایرانی یک جشن خانوادگی است . در این جشن اکثر خانواده های ایرانی با هر دین و مذهب ، در پرتو نور ( آتش یا شمع یا نور چراغ  ) به شادى مى پردازند و سفره ای گسترده می کنند و خوراکی های ویژه ای را بر آن می نهند. این خوراکی ها را در بیشتر نواحی « شب چَره » می نامند و معمولا شامل هفت نوع میوه و آجیل هفت مغز می باشد. البته گاهی شمار آن ها از هفت نوع بیشتر می شود و افزون بر آن انواع شیرینی سنتی و غیر سنتی نیز تهیه می شود.

شور و شوق مردم برای خرید خوراکی های ویژه شب یلدا را از چند روز زودتر به ویژه در روزهای 29 و 30 آذرماه ( 20 و 21 دسامبر ) ، در بازارها و فروشگاه های میوه و آجیل می توان دید. معمولا این خریدها تا پاسی از شب نیز ادامه دارد و در آخرین لحظه ها نیز کسانی را می بینیم که از سر کار برگشته و میوه های شب یلدا را خریداری نموده و به خانه می برند.  از میوهایی ویژه شب یلدا هندوانه ، انار و انگور است و در کنار آن ها از میوه های تابستانی دیگر همچون سیب ، خربزه ، خیار و گاهی « به » استفاده می کنند. در بین میوه های شب یلدا ، هندوانه اهمیت بیشتری دارد و اگر وضعیت اقتصادی خانواده ها اجازه دهد حتما آن را برای این شب تهیه خواهند کرد زیرا بسیاری باور دارند که اگر مقداری هندوانه در شب یلدا بخورند در سراسر چله بزرگ و کوچک یعنی در سراسر زمستان سرما بر آن ها چیره نخواهد شد و بیمار نمی شوند. پژوهشگران بر این باورند که خوردن هندوانه و انار در این شب معنایی رمزگونه در خود نهفته دارد و هندوانه و انار سرخ و گرد نمادی از گرمای مهر در شب سرد زمستان هستند.

شب چره یلدا همچنین شامل دانه هایی چون گندم و شاه دانه و برنجک و نخود بوداده یا برشته ( نخودچی )، و آجیل شامل تخمه هندوانه و کدو و  گاهی تخمه آفتابگردان ، بادام، پسته، فندق و گردو است  که در کنار آن از میوه های خشک یا خشکبار همچون سنجد سرخ ، کشمش، انجیر خشکه ، برگه زردآلو و توت خشکه استفاده می شود.

معمولا برای شب یلدا شام ویژه ای تهیه نمی شود و تهیه شام بستگی به وضع اقتصادی و نوع تغذیه خانواده دارد. در بیشتر خانواه ها در شب یلدا، پس از خوردن شام،  برای " شب نشینی" یا " شب زنده داری  " به خانه خویشاوند بزرگتر می روند.

گستردن سفره ای از خوراکی های گوناگون ریشه در یکی از مراسم  آیین مهر دارد که " بزم مهر " یا مهمانی مهر نام داشت. در این مراسم سفره ای آیینی گسترده می شد و پیروان مهر به نشانه همسانی و برابری و استواری در پیمان با همدیگر و با خداوند ، با یکدیگر همسفره و هم پیاله می شدند و به خوردن گوشت گاو و بعد ها نان مقدس درَونَ ( Draona ) و نوشیدن آشامیدنی مقدس هَومَ ( Haoma  ) می پرداختند. گستردن این سفره آیینی هنوز نیز در بین زرتشتیان با نام " میَزد" ( Myazd  ) متداول است که بر آن خوراکی هایی همچون نان ، سیروگ ( نوعی نان روغنی ) ، انواع میوه ، شیرینی و آجیل لرک ( Lork  ) که مخلوطی از مغز پسته ، بادام ، گردو ، فندق ، کشمش سبز، برگه زردآلو ، خرما خشکه و چند نمونه خشکبار دیگر است ، می نهند و پس از نیایش ، خوراکی ها بین حاضران پخش می شود و آن ها به نشانه تبرک از آن ها می خورند.

یکی دیگر از رسوم شب یلدا که در بیشتر خانواده های ایرانی متداول است ، بَُردن « شب چله ای » یا هدایای ویژه شب چله ( یلدا ) برای نوعروسان و تازه دامادان است. معمولا در خانواده هایی که به تازگی بین یک زوج جوان خطبه عقد خوانده شده اما هنور زندگی مشترک را به صورت رسمی آغاز نکرده اند ، در شب چله ( یلدا ) مادر داماد به همراه مجموعه ای از خوراکی های ویژه شب یلدا که با ذوق و سلیقه خاصی آراسته شده اند ، هدایای دیگری همچون لباس یا پارچه و طلا تهیه نموده و برای عروس می فرستد. این عمل به صورت متقابل از سوی مادر عروس نیز صورت می گیرد که البته زمان آن در برخی مناطق یک شب بعد از شب چله و در بیشتر مناطق نخستین شب چله پس از آغاز زندگی مشترک زوج جوان در خانه بخت خواهد بود.

در سده های اخیر فال گرفتن از کتاب حافظ ( شاعر و عارف بزرگ ایرانی ) نیز در شب یلدا و در برخی از خانواده ها مرسوم شده است.

ضرورت ثبت جهانی یلدا : یلدا ، جشن مهرورزی و صلح و دوستی جهانی است که به صورت همگانی و غیر رسمی در خانواده های ایرانی و برخی دیگر از کشورها  ، از هر قشر و با هر دین و مذهب برگزار می شود. یلدا جشنی است که در آن مردمان به انتظار سپیده دم و دریافت گرمای مهر تابان می نشینند و این گرمای زندگی بخش را که از طبیعت گرفته اند به همدیگر هدیه می دهند . نزدیک بودن زمان برپایی ( Christmas ) یا جشن میلاد عیسی مسیح ( 25 دسامبر ) و جشن یلدا ( 21 دسامبر ) و مشابهت سنت های این آیین های زیبا نشان از همدلی همه مردمان زمین با هر دین و آیین است. پس شناسایی بهتر و ثبت این جشن کهنسال به عنوان میراث مشترک بشری ضمن این که می تواند آن را به همه ملت های جهان  بیشتر بشناساند ، امکان حفظ  ارزش های جهانی نهفته در این جشن و انتقال بهتر آن را به نسل های بعدی بشر فراهم خواهد آورد. 

---------------------

1 – در تطبیق تقویم ایرانی با تقویم میلادی ، « دی ماه »  از 22 دسامبر تا 20 ژانویه است.

2- در تقویم ایرانی فصل پاییز دارای ماه های مهر و آبان و آذر است که در تطبیق با تقویم میلادی از 23 سپتامبر آغاز می شود و در 21 دسامبر پایان می یابد و فصل زمستان دارای ماه های دی ، بهمن و اسفند است که در تطبیق با تقویم میلادی از 22 دسامبر آغاز شده و در 19 مارس به پایان می رسد.

3- یک دوره 40 روزه را « چهله » یا « چله » می نامند.

4 - سَُریانی زبان مردم سوریه و شمال عراق ، قبل از میلاد مسیح تاچند قرن بعد از آن یعنی تاظهور اسلام است و هنوز نیز گویندگانی دارد.

5 – در تطبیق تقویم ایرانی با تقویم میلادی ، « بهمن ماه » از 21 ژانویه تا 19 فوریه است . روز دهم بهمن ماه برابر با روز۳۰ ژانویه ، برپایه یک باور ایرانى روزی است که آتش توسط « هوشنگ » پادشاه استوره ای کشف شد و بر این پایه در این روز « جشن سده » یا جشن پیدایش آتش برپا می شود.

6 – در تطبیق تقویم ایرانی با تقویم میلادی ، « اسفند ماه » از 20 فوریه تا 19 مارس است.

گزارش تصویری از شورو شوق مردم اصفهان

برای برپایی جشن شب چله ( یلدا )

عکس ها از شاهین سپنتا

29 / 9 / 86

        

                        باغبان های اصفهانی در کنار پل خواجو  گل بنفشه می کارند

        

        

                                    هندوانه شب چله در سبزه میدان اصفهان

                      

                                 هندوانه و انار از میوه های اصلی شب چله

                     

                 انگور شیرین میوه ای تابستانی اما مهمان سفره زمستانی شب چله

                      

                     به معروف اصفهان هنوز هم همچون گذشته ها خواهان زیاد دارد

                    

                    

                    

                     با وجود گرانی میوه ، میوه فروش ها این روزها بازار خوبی دارند

                     

                     

                  انواع آجیل و خشکبار بخشی جدانشدنی از شب چره در شب یلدا

                     

                     

                  گل فروش های خوش ذوق اصفهانی این گاری های پر از میوه و گل

       را درست کرده اند تا آقا داماد ها به عنوان شب چله ای برای عروس خانم ها ببرند

      

                    

                                 این هم هنر شیرینی فروشی های اصفهانی

                                   کیک خامه ای هندوانه ای برای شب چله

جشن آبانگان فرخنده باد

۷ آبان ماه روز جهانی کورش بزرگ شاد باد