گفت و گوی هنرنیوز با حشمت‌الله انتخابی درباره نماد اصفهان ؛
حفظ و معرفی نمادها وظیفه‌ای فرهنگی است
هنر نیوز- مریم اطیابی: حشمت‌الله انتخابی گفت: نماد اصفهان نماد تعلیق بین خشکسالی و آبادانی است. به گزارش هنرنیوز، در بهمن‌ماه سال ۱۳۸۳ پس از پیشنهاد گزینش روز اصفهان از سوی دکتر شاهین سپنتا و استقبال برخی از سازمان‌های غیردولتی اصفهان از این پیشنهاد، تلاشی برای گزینش روز اصفهان آغاز شد. در اردیبهشت ماه سال ۱۳۸۴ پس از فراخوان «هم اندیشی برای نام گذاری روز نکوداشت اصفهان» روز «یکم آذر ماه» هر سال از سوی بیش از 30 نفر از اصفهان شناسان به عنوان «روز نکوداشت اصفهان» گزینش و تصویب شد و نگاره تاریخی منقوش بر کاشی کاری‌های سردر بازار قیصریه اصفهان را که با اقتباس از صورت فلکی برج قوس (آذر ماه) طراحی شده‌است، به عنوان نماد اصفهان برگزیدند.در متن بیان نامه مصوب اصفهان شناسان آمده است:
« ...از آنجا که احداث باروی حفاظتی یا حصار بزرگ اصفهان به منظور تضمین امنیت شهر تاریخی اصفهان در دوران دیلمیان و در زمان حسن رکن الدوله دیلمی (۳۲۲ - ۳۶۶ هجری قمری) صورت گرفت و برپایی این باروی امنیتی به عنوان نقطه عطفی در تاریخ اصفهان شناخته می‌شود، یاد روز آن رویداد تاریخی از این روی شایسته تر از دیگر پیشنهادها است. همچنین چون در آن زمان برپایی باروی بزرگ اصفهان بر بنیان زایچه این شهر در آذر ماه (برج قوس) صورت گرفت، لذا روز یکم آذرماه هر سال (مطابق با ۲۲ نوامبر) به عنوان روز نکوداشت اصفهان برگزیده می‌شود. همچنین نگاره تاریخی منقوش بر کاشی‌کاری‌های سردر بازار قیصریه اصفهان که با اقتباس از صورت فلکی برج قوس (آذر ماه) و با محتوایی متعالی طراحی شده‌است، به عنوان نماد این روز گزیده شد.»
از سویی دیگر یکم تا هفتم آذر از سوی اصفهان شناسان هفته اصفهان نامگذاری شده است. به همین مناسبت با حشمت‌الله انتخابی مدیرعامل جمعیت دوستداران محیط زیست (طبیعت‌یاران) و پژوهشگر اجتماعی به گفت و گو نشستیم.
هنرنیوز : از چه زمانی برج قوس به عنوان نماد اصفهان انتخاب شد؟
سال 84 تعداد زیادی از نهادهای غیردولتی، انجمن‌های دوستدار میراث فرهنگی و اصفهان‌پژوهان روز اول آذرماه را به نام روز اصفهان نامگذاری کردند.
هنرنیوز : این نماد از کجا الگو گرفته شده است؟
نگاره تاریخی منقوش بر کاشی‌کاری‌های سردر بازار قیصریه اصفهان به عنوان نماد مخصوص اصفهان انتخاب شده است. این نگاره تاریخی نقش تصویر فرد تیراندازی را با سر انسان و تنه ببر یا شیر و دم اژدها نشان می‌دهد.هنرنیوز: دلیل انتخاب این نماد (نماد ماه آذر) به عنوان نماد اصفهان چیست؟
می‌دانیم در قدیم طالع متولدین را بر اساس صورت فلکی انتخاب می‌کردند. همچنین مرسوم بود برای شهرها نیز بر اساس طالع روز و ماه احداثشان را انتخاب می‌کردند. (هر کدام از برج‌ها مطابق زمان تولد افراد یا مکان) دلیل انتخاب آذر ماه (برج قوس) برای اصفهان این بود که بر اساس مستندات تاریخی طالع بنیان شهر اصفهان در ماه آذر ( قوس) دیده شده است. براساس اسناد تاریخی در بسیاری متون کهن خشت اول شهر اصفهان را در ماه آذر گذاشتند و برج قوس را طالع اصفهان انتخاب کردند.
جابر انصاری در این باره گفته است: «طالع اصفهان برج قوس است. رکن الدوله دیلمی زمانی که قمر در برج قوس بود، باروی اصفهان را بنا نهاد.» همانطور که می‌دانید در سال ۳۲۷ قمری این شهر به دست رکن‌الدوله دیلمی افتاد که وی نیز اصفهان را پایتخت خود قرار داد
همچنین حمدالله مستوفی در نزهت القلوب می‌گوید: «رکن‌الدوله حسن بویه اصفهان را بارو کشید. دور بارو 21 هزار گام باشد و طالع امارتش برج قوس است.»
یکی از نویسندگان و معماران شهیر فرانسه زنده یاد آندره گدار نیز در کتابی به این موضوع اشاره کرده است که: «ایرانیان با دانستن نجوم، احداث اصفهان را در برج قوس تعیین کردند و آن را بر سر در شاهی قیصریه قرار دادند.»
یک قصیده از کمال اسماعیل (خلاق المعانی) شاعر قرن 6 اصفهانی در استقبال از اتابک سعد زنگی نیز بر این مهم دلالت می‌کند:
«برج قوس است سپاهان را طالع در اصل طالع سپاهان / زیبد ار مشتریش آمد سعد اکبر»
در طالع بینی اعتقاد به سعد و نحس وجود داشت. اگر قمر در عقرب بود، طالع نحس و اگر قمر در قوس بود، طالع سعد و اگر قمر در قوس مشتری دیده می‌شد، طالع را سعد اکبر می‌گفتند. خلاق المعانی در واقع در این شعر می‌گوید: تو (اتابک) چون مشتری هستی که خریدار اصفهان شده‌ای و این سعداکبر را نصیب این شهر کرده‌ای.
همچنین "ژان شاردن" جهانگرد معروف فرانسوی آورده است که تصویر برج قوس را بر سر قلعه تَبَرک دیده است.
بعدها این نماد در صفویه با یک تغییراتی روی سر در قرار گرفته است. این نماد، یک نیمه اسب در حال تیراندازی است که سر انسان دارد ولی تنه‌اش به جای اسب، یک شیر است. صورت فلکی اسد (شیر) مطابق با امردادماه، تیرانداز برگشته به عقب شبیه سربازان پارتی و کلاهش، کلاه قزلباش (کلاه سرداران دوره صفوی) است. او با تیرش دهان اژدها یعنی دم اسب را نشانه رفته است که این تصویر بر کاشیکاری سردر قیصریه است.هنرنیوز: شما در بخشی از صحبت‌هایتان به نیم تنه شیر که نماد اسد (شیر) یعنی امردادماه اشاره کردید. در حالی که سوار بر شیر تیرانداز را نماد آذر عنوان کردید. این ترکیب به چه معنا است؟
اشاره خوبی بود. امرداد نشان خشک‌ترین ماه سال و آذر نماد پرباران‌ترین ماه سال برای شهر اصفهان است و این نماد به خوبی نشان می‌دهد که اصفهان بین این دو تعلیق آبادانی و خشکسالی قرار دارد. با بارش باران آذرماه است که اصفهان سرزنده می‌ماند و این نماد به خوبی فاصله بین خشکسالی و نبود باران تا بارش باران رحمت و سرزندگی را نشان می دهد.
هنرنیوز: آیا این نماد همچنان مورد استفاده قرار می گیرد یا فقط در دوره صفویه کاربرد داشته است؟طی این چهار صد سال این نماد همچنان مورد استفاده قرار گرفته است. در حمام علی قلی آقا بخش حمام زنانه همین نماد به کار رفته با این تفاوت که سوار قزلباش تبدیل به شاهزاده زن شده است. همچنین در خانه‌های قاجار و پهلوی نیز این نماد دیده می‌شود.
به طور کلی این گونه نمادها نشانی از پرچم بوده است. در داستان رستم و سهراب هنگامی که سهراب می‌‌خواهد از هژیر نشان پدر را سراغ بگیرد، هژیر تک تک پرچم‌ها را که نماد یک خاندان یا یک شهر بودند به سهراب معرفی کرد. و باز هم می‌دانیم پرچم کاویان، پرچم اصفهان است ( برخی معتقدند کاوه اهل اصفهان بوده). پس طبیعی است که نمادها سمبل تاریخ، فرهنگ و تمدن یک خطه بوده و ریشه در آداب و رسوم ، هنر و تاریخ داشته باشند. بنابراین پاسداشت آنها وظیفه همه دوستداران ایران، تمدن و هویت پارسی است.
منبع:
http://honarnews.com/index.aspx?siteid=1&pageid=281&newsview=20067