نگاهی به یادروزهای سالنمای رسمی ایران
شاهین سپنتا
تقویم یا سالنما شیوه محاسبه و نگهداری روزهای یک سال است که نشانگر روزهای هفته، ماه ها و گاهی شماره ترتیب روز در سال است و به کمک آن می توان رویدادهای تاریخی را از یک مبداء زمانی مشخص به ترتیب ثبت نمود و یادروزهای مهم و روزهای تعطیل و هنگام رخ دادن پدیده های نجومی را در آن معین کرد. شیوه سالنمای ایرانی، "خورشیدی" است که اکنون مبداء آن تاریخ هجرت پیامبر اسلام است و بر بنیان "سالنمای جلالی" تعریف می شود. آنچه که در این نوشتار بررسی می شود یادروزهای ثبت شده در سالنمای کنونی ایران است که در صورت برنامه ریزی درست می توانست به عنوان " کمک حافظه تاریخی ملت" به کار رود اما به نظر می رسد که ثبت این یادروزها از یک رویه منطقی و درست پیروی نمی کند و شایسته کشور کهنسال ایران با فرهنگ و تمدن درخشان چند هزارساله نیست و باید در آن بازنگری شود. برای دریافت این مفهوم، نگاهی به این یادروزها خواهیم داشت:
یادروزهای بزرگداشت: در تقویم رسمی کشور، بیش از 22 روز به بزرگداشت بزرگان و نام آوران فرهنگ و ادب و دانش چون عطار نیشابوری ، سعدی ، فردوسی، پورسینا، خیام ، سهروردی، رازی، بیرونی، شهریار، مولوی، خواجه نصیر توسی، و برخی از افراد مذهبی چون شیخ بهایی، شیخ کلینی، شیخ صدوق، جمال الدین اسدآبادی و آیت اله طباطبایی ویژه شده است و شوربختانه از این میان تنها نام یک زن یعنی "پروین اعتصامی" به چشم می خورد که روز 25 اسفندماه به عنوان روز بزرگداشت او برگزیده شده است و بجز شهریار و پروین نام هیچ کدام از چهره های دانش ، فرهنگ و هنر کشور از دوران معاصر دیده نمی شود و اگر بنا باشد که در سالنمای رسمی یادروزهایی به نام آوران دانش و فرهنگ ویژه شود به راستی نام بزرگانی چون استاد پورداود، استاد دهخدا، دکتر معین ، پرفسور حسابی، جهان پهلوان تختی، نیما یوشیج و بسیاری دیگر از زنان و مردان نام آور ایرانی در این میان خالی است. همچنین در تقویم رسمی کنونی هیچ روز بزرگداشتی به نام چهره های تاریخی و فرهنگی ایران پیش از اسلام همچون زرتشت، کورش بزرگ، آریوبرزن، و یا چهره های ملی پس از اسلام چون بابک، مرداویچ و ... نام گذاری نشده است. در این تقویم هیچ نام و نشانی از ورزشکاران و یا از هنرمندان بزرگ ایرانی در رشته های گوناگون هنری از نگارگری تا موسیقی و سینما و تئاتر دیده نمی شود.
یادروزهای تاریخی و سیاسی: در تقویم رسمی کنونی، به حدود 35 مناسبت تاریخی و سیاسی به صورت مستقیم یا غیر مستقیم اشاره شده است که بجز سه مورد یعنی لغو امتیاز تنباکو ( 24 اردیبهشت ماه ) ، صدور فرمان مشروطیت ( 14 امردادماه ) و رویداد 28 امرداد ماه، بیشتر یادروزها مربوط به رویدادهای انقلاب اسلامی و پس از آن هستند و هیچ رویداد تاریخی پیش از اسلام نیز در تقویم رسمی کنونی راه نیافته است.
روزهای ملی: در تقویم رسمی فعلی بجز روز ملی خلیج فارس ( 10 اردیبهشت ماه )، بیشتر مناسبت هایی که با عنوان " روز ملی " ثبت شده است با آنچه که در ذهن مردم از عباراتی چون "روزها و مناسبت های ملی" تداعی می شود، متفاوت است. در این تقویم 7 مناسبت با عنوان "روز ملی" ثبت شده اند که عبارتند از: روز ملی فناوری هسته ای ( 20 فروردین ماه )، روز ملی کاهش بلایای طبیعی ( 20 مهر )، روز ملی مبارزه با استکبار جهانی ( 13آبان ماه )، روز ملی کیفیت ( 18 آبان ماه )، روز ملی ایمنی در برابر زلزله ( 5 دی ماه ) و روز ملی حمایت از حقوق مصرف کنندگان ( 9 اسفندماه ) . اما متاسفانه روز های ملی و مهمی چون " روز صدور فرمان مشروطیت " و " روز ملی شدن صنعت نفت " به عنوان " روز ملی " ثبت نشده اند و یا از روزهایی ملی چون " روز صدور منشور حقوق بشر کورش بزرگ" نامی برده نشده است.
یادروزهای درگذشت، وفات و رحلت : در این تقویم 6 روز به عنوان روزهای رحلت ، درگذشت یا وفات مشخص شده اند که همگی مربوط به چهره های مذهبی صدر اسلام یا دوران معاصر و یا افراد شبه مذهبی ( علی شریعتی ) هستند و نامی از چهره های ملی ، تاریخی ، فرهنگی و هنری در میان نیست.
یادروزهای شهادت: در حال حاضر بیش از 30 روز در تقویم ایران به روزهای شهادت ویژه شده اند و به سخن دیگر، در کنار روزهای وفات، بیشترین شمار یادروزهای ویژه را در تقویم رسمی کشور، روزهای شهادت و وفات شخصیت های مذهبی و چهره های انقلاب اسلامی به خود اختصاص داده است و در این میان تنها روز شهادت امیرکبیر ( 20 دی ماه ) استثناء به شمار می رود. به نظر می رسد که ثبت این تعداد روز شهادت و وفات در تقویم رسمی هیچ کشوری سابقه نداشته باشد و تقویم رسمی ایران غمگین ترین تقویم در بین تقویم ملت های مختلف جهان باشد.
روزهای عید : اگرچه در تقویم رسمی از 3 عید مذهبی یعنی " عید قربان" ، " عید فطر" و " عید غدیرخم" نام برده شده و " روز مبعث" نیز بدون پیش واژه "عید" ثبت شده است، با این حال به نظر می رسد که تقویم کنونی کشور با جشن و شادی چندان میانه خوبی ندارد و هیچ روزی با عنوان "روز جشن" یا " جشن ملی " در آن ثبت نشده است. حتا جشن ملی نوروز نیز با عنوان " عید نوروز " ثبت شده است و جشن یلدا نیز بدون پیش واژه " جشن " یا " جشن ملی" تنها به صورت " شب یلدا " درج شده است. همچنین نامی از جشن های ملی دیگر چون جشن مهرگان، جشن سده، جشن تیرگان، جشن بهمنگان، جشن اسفندگان ( روز زن در فرهنگ ایران )، جشن سیزده به در ، جشن چهارشنبه سوری و ... در میان نیست. همچنین با این که در قانون اساسی کشور بجز اسلام ، دین های زرتشتی، مسیحی و یهودی به رسمیت شناخته شده اند هیچ نامی از جشن های پیروان آن ها در تقویم رسمی به چشم نمی خورد و تنها به یادروز " میلاد حضرت مسیح" و " آغاز سال میلادی" بسنده شده است.
یادروزهای دینی: گرچه به نظر می رسد که یادروزهای دینی پیروان دین های گوناکون باید در تقویم های دینی وِیژه آن ها درج شود اما در تقویم کنونی ایران، در حدود 13 مناسبت دینی و مذهبی درج شده است که عبارتند از ایام البیض ( اعتکاف )، روز اکرام، روز ضربت خوردن حضرت علی، شب های قدر، روز ازدواج حضرت علی و حضرت فاطمه ، روز عرفه، روز مباهله، تاسوعا، عاشورا، روز تغییر قبله، اربعین، و هجرت رسول اکرم؛ با این حال - بجز میلاد مسیح- هیچ کدام از مناسبت های دینی ادیان به رسمیت شناخته شده در قانون اساسی در این میان دیده نمی شود.
یادروزهای زیست محیطی: در تقویم فعلی تنها 6 روز مرتبط با طبیعت و محیط زیست نام گذاری شده اند که عبارتند از: روز طبیعت ( 13 فروردین ماه )، روز زمین پاک ( 2 اردیبهشت ماه )، روز جهانی محیط زیست ( 15 خردادماه )، روز گل و گیاه ( 21 خردادماه )، روز جهانی بیابان زدایی ( 27 خردادماه ) و روز درختکاری ( 15 اسفندماه). اما از دیگر مناسبت های مهم زیست محیطی و طبیعی همچون روز جهانی آب ( 2 فروردین ماه )، روز جهانی هواشناسی ( 3 فروردین ماه )، روز جهانی تنوع زیستی ( یکم خردادماه )، ، روز پاکسازی کوهستان ( در ایران نخستین آدینه مهرماه )، ، روز هوای پاک ( 29 دی ماه )، روز جهانی تالاب ها ( 13 بهمن ماه ) و روز جهانی حرکت بر ضد سدهای بزرگ ( 14 مارس ) نامی در میان نیست.
همچنین در حال حاضر شورای فرهنگ عمومی که مسئولیت ثبت یادروز ها را در تقویم رسمی برعهده دارد، به یادروزهای زیست محیطی که طی سال های اخیر توسط سازمان های غیردولتی زیست محیطی و گروه های مردمی نام گذاری شده اند و کم و بیش گرامی داشته می شوند، توجهی نمی کند که از آن میان می توان به روز حفاظت از یوزپلنگ ایرانی ( 9 شهریور ماه )، روز نکوداشت زاینده رود ( 18 مهر ماه )، روز نکوداشت اصفهان ( یکم آذرماه )، روز حمایت از حیوانات ( همزمان با جشن بهمنگان )، روز دماوند ( 13 تیرماه ) و روز خورشید ( یکم دی ماه ) اشاره نمود.
یادروزهای جهانی : در سالنمای کنونی، 16 یادروز جهانی ثبت شده که عبارتند از روز جهانی بهداشت ( 19 فروردین ماه ) ، روز جهانی کار و کارگر ( 11 اردیبهشت ماه )، روز جهانی صلیب سرخ و هلال احمر ( 18 اردیبهشت ماه ) روز جهانی موزه و میراث فرهنگی ( 28 اردیبهشت ماه )، روز جهانی محیط زیست ( 15 خردادماه )، روز جهانی صنایع دستی ( 20 خردادماه )، روز جهانی بیابان زدایی ( 27 خردادماه )، روز جهانی مبارزه با مواد مخدر ( 5 تیرماه )، روز جهانی مسجد ( 30 امرداد ماه )، روز جهانی جهانگردی ( 5 مهرماه )، روز جهانی ناشنوایان ( 8 مهرماه )، روز جهانی سالمندان ( 9 مهرماه )، روز جهانی کودک ( 16 مهرماه )، روز جهانی استاندارد ( 22 مهرماه )، روز جهانی نابینایان یا عصای سفید ( 23 مهرماه )، روز جهانی معلولان ( 12 آذرماه ).
اما از یادروزهای مهم جهانی که بیشترشان به آزادی های فردی و حقوق انسانی افراد مربوط می شوند و برخی از آن ها نیز با دشواری های فراوان توسط گروه های مردمی گرامی داشته می شوند نامی به میان نیامده است. برخی این یادروزها عبارتند از: روز جهانی زن ( 8 مارس )، روز جهانی آزادی بیان ( 12 مارس )، روز جهانی شعر ( 21 مارس )، روز جهانی کتاب کودک ( 2 آوریل )، روز جهانی کتاب ( 23 آوریل)، روز جهانی گرافیک ( 27 آوریل )، روز جهانی آزادی مطبوعات ( 2 می )، روز جهانی کتاب طنز ( 5 می )، روز جهانی ارتباطات ( 17 می )، روز جهانی وبلاگ ( 31 آگوست )، روز جهانی حقوق بشر ( 10 دسامبر )، روز جهانی بهداشت روان ( 10 اکتبر )، روز جهانی غذا ( 16 اکتبر )، روز جهانی مبارزه با ایدز ( یکم دسامبر )، روز جهانی زبان مادری ( 21 فوریه ) و روز جهانی نجوم ( بربنیان روش نامه اتحادیه جهانی نجوم، هر کشوری نسبت به شرایط خود روز نجوم در هفته نجوم را در کشور خود مشخص می کند و با توجه به تقویم رسمی ایران، انجمن نجوم ایران روز آدینه پیش یا پس از روزی را که اتحادیه جهانی نجوم انتخاب می کند، به عنوان روز نجوم در ایران اعلام می کند تا مردم و به ویژه خانواده ها بتوانند از برنامه های این روز استفاده بیشتری بکنند.اتحادیه جهانی نجوم به طور معمول یکی از روزهای آخر هفته بین 15 ماه می تا 15 ماه آوریل را که ماه در حالت " تربیع اول" است، به عنوان روز جهانی نجوم و هفته پیش از آن را به عنوان هفته نجوم اعلام می کند اما شورای فرهنگ عمومی آن روز را در تقویم رسمی درج نمی کند).
مناسبت های دیگر: بجز یادروزهای پراکنده که با انگیزه های متفاوت نام گذاری شده اند همچون روز جمهوری اسلامی ( 12 فروردین ماه )، روز تبلیغ و اطلاع رسانی دینی ( یکم تیرماه )، روز عفاف و حجاب ( 21 تیرماه )، روز حقوق بشر اسلامی و کرامت انسانی ( 14 امردادماه )، روز مقاومت اسلامی ( 23 امردادماه ) و روز بسیج مستضعفان ( 5 آذرماه )، در تقویم کنونی ایران سه مناسبت به صورت "هفته " نام گذاری شده اند که عبارتند از : هفته دولت ( از 2 شهریورماه تا 8 شهریورماه )، هفته دفاع مقدس ( از 31 شهریورماه تا 5 مهرماه به مدت 6 روز )، هفته وحدت ( از 12 ربیع الاول تا 17 ربیع الاول به مدت 6 روز ) و یک مناسبت به صورت "دهه" نام گذاری شده است : دهه فجر ( از 12 بهمن ماه تا 22 بهمن ماه به مدت 11 روز ).
همچنین در تقویم کنونی ایران، 3 یادروز در ارتباط با کشورهای دیگر یعنی فلسطین و عراق نام گذاری شده اند که عبارتند از: روز جهانی قدس ( آخرین جمعه ماه رمضان )، روز همبستگی و همدردی با کودکان و نوجوانان فلسطینی ( 9 مهرماه ) و روز بمباران شیمیایی حلبچه توسط ارتش بعث عراق ( 25 اسفندماه ).