البته سازمان میراث فرهنگی هم سیاستی مشابه را در پیش گرفته است. طرح احداث قطار شهری اصفهان، همزمان با تاسیس کارخانه ذوب‌آهن، در دهه 40 آغاز شد اما طراحی و تصویب دو شبکه درون شهری و برون شهری مترو اوایل دهه 70 قطعی شد. متروی درون‌شهری با دو خط شمالی‌ـ جنوبی و شرقی‌ـ غربی قرار است رفت و آمد آسان و هوای پاک را برای اصفهان به ارمغان آورد. شبکه متروی برون‌شهری هم با سه خط، شهرهای جدید استان اصفهان (شاهین‌شهر، فولاد‌شهر، شهر مجلسی، بهارستان و...) را به مرکز استان ارتباط می‌دهد. خط شمالی‌ـ جنوبی مترو که از شمال غربی اصفهان (مرکز شهر) آغاز می‌شود با عبور از ترمینال کاوه به میدان شهدا و چهارباغ پایین می‌رسد و سپس از ساختمان شهرداری اصفهان در دروازه دولت (میدان امام‌حسین(ع) رد شده و وارد خیابان چهار‌باغ عباسی می‌شود و با عبور از زیر رودخانه زاینده‌رود وارد خیابان چهار‌باغ بالا (چهار‌باغ هزار جریب) شده و نهایتا به ترمینال صفحه در جنوب اصفهان می‌رسد. طول این مسیر 2/20 کیلومتر است.

سیدمرتضی سقائیان‌نژاد شهردار اصفهان پایان سال 82 خیال همه را راحت می‌کند و می‌گوید: مسیر مترو را تغییر می‌دهیم اما او هزینه این تغییر مسیر را 18 میلیارد تومان اعلام می‌کند. و سیف‌الله امینیان رئیس‌ میراث فرهنگی اصفهان در همان روزها با قاطعیت می‌گوید: اجازه نخواهیم داد عبور مترو از چهارباغ عباسی، بافت تاریخی اصفهان را به مخاطره اندازد. به‌رغم گفته‌های مزبور، نقشه‌های مترو هیچ خبری از تغییر مسیر در محدوده خیابان چهارباغ عباسی نمی‌دهند. محسن جاوری کارشناس سازمان میراث فرهنگی اصفهان‌ـ که در حال حاضر از گفت‌وگو با رسانه‌ها پرهیز داده شده‌ـ معتقد است: هم‌اکنون کار ساخت مترو و گذر آن از خیابان چهارباغ پشت‌پرده انجام می‌شود و مسوولان مترو بی‌سروصدا به کار مشغول هستند. کارشناسان ژئوتکنیک و سازه می‌گویند ساخت هر سازه جدید، بدون شک روی سازه‌های اطراف و نزدیک خود اثراتی می‌گذارد. مدرسه چهارباغ در یک بافت آبرفتی ساخته شده است و بقای آن نیاز به آب دارد یعنی فونداسیون آن به‌گونه‌ای طراحی شده که با نقل و انتقال آب محفوظ می‌ماند، اما حفر تونل و عبور قطارها موجب بر هم خوردن تعادل آب‌های زیرزمینی و تخریب پایه‌های بنا خواهد شد. عبدالعظیم شاه‌‌کرمی استاد دانشگاه امیرکبیر پیش‌بینی می‌کند در صورت عبور مترو از مسیر فعلی، مدرسه چهارباغ تا 10 سال دیگر به طور کامل تخریب شود.

گمانه‌زنی در چهارراه‌ تختی واقع در خیابان چهارباغ پایین (نرسیده به چهار‌باغ عباسی) در فروردین 83 کارشناسان را به این باور نزدیک کرد که مسیر مترو همان خیابان چهارباغ عباسی است. خیابان چهارباغ پایین در دوره پهلوی اول و در امتداد خیابان چهارباغ عباسی ساخته شد.

خاک اصفهان نرم است یا سفت؟

اکنون دستگاه‌های حفار TBM، ساخت آلمان به چند کیلومتری خیابان چهارباغ عباسی رسیده‌اند. در حالی که کارشناسان تردید ندارند که خاک اصفهان نرم و سفت است اما مدیر شرکت هرن کنشت آلمان‌ـ سازنده دستگاه‌های TBM‌ـ مرداد 83 در بازدید از مترو می‌گوید: با توجه به مرغوبیت و استحکام خاک اصفهان به نظر می‌رسد که عبور مترو از کنار و زیر آثار تاریخی بی‌تاثیر است. وی متخصص علوم حفاری و مدیر یکی از سه شرکت سازنده دستگاه‌های حفاری دنیاست، گفته‌های متخصص آلمانی دهان به دهان می‌چرخد. هاشم الحسینی استاد عمران دانشگاه صنعتی اصفهان می‌گوید: دستگاه‌های TBM از مهم‌ترین و مدرن‌ترین دستگاه‌های حفاری است که با قابلیت سنجش میزان فشار آب و خاک، آن را متعادل کرده و هیچ تغییری در ترکیب زمین ایجاد نخواهد کرد. وی اعتراضات و مخالفت‌ها را «رنگ و بوی سیاسی دادن به پروژه علمی مترو» می‌خواند. کریم نصراصفهانی عضو شورای شهر اصفهان هم از کشاندن بحث مترو به رسانه‌ها و اظهارنظر «افراد غیر مطلع» انتقاد می‌کند. و ذوالانوار رئیس دانشکده عمران دانشگاه صنعتی اصفهان، عبور مترو از خیابان شمس‌آبادی را عاقلانه نمی‌داند و می‌گوید: در کشورهای دیگر هم مترو از زیر آثار تاریخی رد شده و اتفاقی نیفتاده است.» محاسبات و استدلال‌های کارشناسان ادامه دارد. برخی مقایسه مدرسه چهارباغ خشت‌وگلی را با بناهای سنگی اروپا غلط می‌دانند و لرزش دو ریشتری عبور قطارها پس از راه‌اندازی مترو را عامل فرو ریختن مدرسه چهارباغ و سی‌وسه پل می‌شمارند. ملات به‌کار رفته در مدرسه چهارباغ گل‌ رس، خاک و گچ و پایه‌های سی‌وسه پل از مصالح سنتی ساروج، لاشه سنگ، آهک و آجر است.

میراث فرهنگی اصفهان همچنان مخالف عبور مترو از مسیر چهارباغ عباسی است اما عبدالله کوپایی رئیس سازمان نظام مهندسی اصفهان و عضو هیات‌مدیره سازمان قطار شهری این مسیر را کارشناسانه و براساس معیارهای فنی و مهندسی می‌داند و ضمن تاکید بر تعامل و همکاری با میراث فرهنگی اظهار می‌کند: اینکه میراث فرهنگی بگوید این پروژه نباید از چهارباغ عبور کند اشتباه بزرگی است. ادعا می‌کنیم برای این پروژه به اندازه کافی مطالعات و تحقیقات کارشناسی انجام شده است. این تعامل و همکاری در سخنان کوپایی به زودی با اعلام ممنوعیت ورود ناظران میراث فرهنگی به محدوده مترو زیر سوال می‌رود. علی خواجویی معاون حفظ و احیای سازمان میراث فرهنگی اصفهان کشف لوله‌های سفالی در مسیر حفاری چهارباغ بالا و نابودی آنها به دلیل بی‌توجهی مسوولان مترو را موضوعی قابل پیگیری می‌داند و می‌گوید همچنان منتظر اجازه ورود به حفاری‌ها و اعمال نظارت هستیم اما مهندس عبدالحسین سیف‌اللهی که ممنوعیت ورود ناظران میراث را تکذیب کرده بود، به CHN می‌گوید: نیازی به حضور ناظران نیست.

 آذر 83 تشکل‌های غیردولتی دوستدار محیط زیست و میراث فرهنگی، همایش مسیر مترو و بافت تاریخی اصفهان را برگزار می‌کند اما هیچکس ازمدعوین سازمان متروی اصفهان، دعوت حضور در همایش را اجابت نمی‌کند. شورای ترافیک استان در حالی سال 83 را به پایان می‌برد که خیابان شمس‌آبادی را بهترین مسیر انتخاب کرده است اما سقائیان‌نژاد شهردار اصفهان در بازدید جامعه اسلامی مهندسین از مترو از مشخص نبودن مسیر عبور مترو ابراز تاسف می‌کند. او پاییز 84 می‌گوید: تونل زیرزمینی مترو به نزدیکی‌های خیابان چهارباغ رسیده است اما متاسفانه مسیر این پروژه ملی هنوز نامعلوم است... تامین اعتبار مشکل اصلی متروی اصفهان است. سقائیان‌نژاد تاکنون هزینه تغییر مسیر را 25میلیارد تومان تخمین می‌زند گرچه وی خیابان شمس‌آبادی را شلوغ‌ترین خیابان اصفهان و بدترین مسیر عبور مترو می‌داند. سال 84 رو به پایان است. عباس حاج‌رسولی‌ها رئیس شورای اسلامی شهر اصفهان در پاسخ به اعتراضات و مخالفت‌ها عبور مترو از زیر خیابان چهارباغ را «شایعه‌ای بیش» می‌نامد و البته مصلحت مردم را اولویت اول کاری مسوولان می‌داند. پورمحمدی وزیر کشور هم در بازدید از مسیر مترو در زمستان نه‌چندان سرد اصفهان در سال 84 از کارهای انجام شده در متروی اصفهان ابراز رضایت می‌کند و می‌گوید: با وجود دستگاه‌های پیشرفته حفاری، صنعت و تکنولوژی به کمک انسان آمده و مجریان مترو هم تضمین‌های لازم را به‌منظور حفظ میراث فرهنگی شهر انجام خواهند داد. بی‌سابقه‌ترین پرونده در تاریخ قضایی ایران گشوده می‌شود فروردین 85، مردم، تشکل‌ها و دوستداران میراث فرهنگی به محمدعلی دادخواه وکالت می‌دهند تا داد میراث گرانبهای اصفهان را از مسوولان بستاند. دادخواه، عضو موسسه حقوقی در تهران و نماینده کانون مدافعان حقوق بشر است. مستندات ارائه می‌شود و اردیبهشت 85 دستور توقف عملیات در محدوده چهارباغ عباسی صادر می‌شود. دستگاه‌های حفاری متوقف می‌شوند. سیف‌اللهی مدیرعامل مترو تهدید می‌کند که اگر تکلیف این موضوع تا آخر خردادماه مشخص نشود استعفا می‌دهم. او مدعی است نماینده میراث فرهنگی قبلا در جلسه شورای ترافیک استان، مسیر چهارباغ عباسی را تایید کرده است. خواجویی مدیر حفظ و احیای سازمان میراث اصفهان نگران از دست رفتن فرصت ثبت محور فرهنگی‌ـ تاریخی اصفهان توسط یونسکو است، او چهارباغ عباسی را ستون فقرات شهر می‌داند. غلامرضا انصاری رئیس کل دادگستری اصفهان از پروژه مترو بازدید می‌کند و امیدوار است این پروژه هر چه زودتر به بهره‌برداری برسد. انصاری همدلی و همراهی همه مسوولان استان در حل مشکلات را خواهان است. تیرماه 85 جلسه بازرسی دادگاه رسیدگی به پرونده مترو اصفهان در شعبه5 بازپرسی دادسرای عمومی اصفهان برگزار می‌شود و پنج ساعت به‌طول می‌انجامد. دادخواه وکیل پرونده می‌گوید: اگر در زیر سی‌وسه‌پل هر نوع ساخت و سازی انجام شود آسیب‌های غیرقابل جبرانی به پل وارد می‌شود چون بافت زیر پل شنی است و پایه‌های پل به طور شمعی با ساروج کار گذاشته شده‌اند. محمد کوشافر عضو جمعیت پیام اصفهان می‌گوید: این استدلال که عبور مترو از مسیرهای دیگر باعث افزایش هزینه‌های اجرای طرح می‌شود دلیلی برای قربانی شدن چهارباغ نیست. مردادماه 85 علی‌اکبر آقایی رئیس کمیسیون عمران مجلس شورای اسلامی به اصفهان می‌آید و از تاخیر چند ماهه پروژه مترو تاسف می‌خورد. او معتقد است: دلیلی ندارد کاری که با همکاری و نظارت چندین شرکت داخلی و خارجی کارشناسی شده با نظر مسوولی متوقف شود.

سیف‌اللهی مدیرعامل مترو هم از هزینه 500 میلیون تومانی توقف دستگاه‌های TBM در هر روز خبر می‌دهد. حاج‌رسولی‌ها می‌‌گوید منتظر شورای عالی ترافیک هستیم. رسانه‌ها فضا‌سازی نکنند. هزینه‌بر بودن تغییر مسیر از یک طرف و زیان توقف دستگاه‌ها از طرفی مسوولان را در عزم‌شان برای عبور از چهارباغ مصمم‌تر می‌کند. سیدمرتضی بختیاری استاندار اصفهان و شهردار همچنان چهارباغ عباسی را تنها مسیر منطقی عبور مترو می‌دانند. سقائیان‌نژاد شهردار اصفهان، خیابان شمس‌آبادی را به لحاظ ایجاد پل‌های متعدد، موجب کاهش سرعت قطار شهری تا 10 کیلومتر بر ساعت می‌داند. اصرار مسوولان بر عبور مترو از چهارباغ در نظر مردم و Ngo‌های دوستدار میراث فرهنگی عجیب می‌نماید. سکوت مسوولان میراث فرهنگی هم در این میان بر ابهام موضوع می‌افزاید. مسوولان مترو معتقدند با تکنولوژی روز هیچ اتفاقی نمی‌افتد و مترو از چهارباغ عبور داده می‌شود و مخالفان می‌گویند تکنولوژی روز هم نمی‌تواند جلوی فاجعه نابودی بناهای تاریخی را بگیرد. محمدعلی طبرسا نماینده سازمان میراث فرهنگی تازه‌ترین بررسی کارشناسان را اعلام می‌کند: چهارباغ عباسی بر روی بستر سنگی بنا شده و ایجاد حفره در این بستر سنگی برای عبور مترو باعث ایجاد ترک‌هایی در آن می‌شود که در نهایت راه آب رودخانه زاینده‌رود را به زیر شهر اصفهان باز می‌کند. طبرسا می‌گوید حتی اگر یک درصد احتمال دارد سقف مترو هنگام حفر تونل در زیر چهارباغ بریزد، نباید این کار را انجام داد. مهرماه 85 اسفندیار رحیم‌مشایی رئیس سازمان میراث فرهنگی و گردشگری گفت: همه چیز بستگی به نظر کارشناسان دارد. من در این زمینه نمی‌توانم اظهارنظر کنم. شنیده‌ها حاکی از آن است که به‌رغم دستور مقام‌های قضایی مبنی بر توقف عملیات، فعالیت‌ها برای حفر تونل ادامه دارد. میراث فرهنگی باید گزارش مفصلی به بازپرس پرونده ارائه کند اما هنوز اقدامی نکرده است. دادخواه وکیل پرونده تحمل و تامل مسوولان قضایی برای دریافت گزارش ضابطان قضایی و مسوولان فرهنگی را اتلاف وقت دانسته و خواستار برخورد با رفتار مجرمانه مدیران شده است. تجمع معترضان روبه‌روی دادگستری اصفهان شکل می‌گیرد و وکیل پرونده خواستار احضار و پاسخگویی مدیرعامل مترو و برخورد قانونی با وی می‌شود.

مدیرعامل مترو اصفهان: بسیار خسته بودم و به همین خاطر استعفا کردم. خبرگزاری میراث فرهنگی از استعفای سیف‌اللهی مدیرعامل مترو خبر می‌دهد، او قصد دارد در انتخابات آتی شوراها شرکت کند. شهردار اصفهان در دیدار جامعه اسلامی مهندسین از مترو در آبان‌ماه 85، عبور مترو از چهارباغ را نقطه عطف گردشگری اصفهان می‌داند و این مسیر را به دلایل ایمنی و حفاظتی، حراست از بافت‌های تاریخی، هزینه مناسب و جلوگیری از آلودگی هوا بهترین گزینه می‌داند. در همین حال محمدعلی دادخواه شورای شهر را متهم می‌کند که چرا تاکنون مصوبه‌ای درخصوص عبور مترو از چهارباغ نداشته است!

احمد امین‌پور عضو شورای شهر در سال 85 (که در حال حاضر مسوولیت سازمان میراث فرهنگی اصفهان را عهده‌دار است) پاسخ دادخواه را می‌دهد: وقتی شورای عالی ترافیک در حال بررسی موضوع است دلیلی برای مصوبه از سوی شورای شهر نیست. حاج رسولی رئیس شورای شهر هم از بهره‌برداری مترو در سال 86 خبر می‌دهد. سیف‌اللهی مدیرعامل مستعفی مترو، عبور مترو از خیابان شمس‌آبادی را غیرممکن می‌داند و دادخواه وکیل پرونده حکم جلب او را گرفته است. پنجم دی‌ماه 85 رحیم‌مشایی در دانشگاه تهران می‌گوید: تکلیف متروی اصفهان تا 10 روز دیگر مشخص می‌شود. معاون رئیس‌جمهور مدعی است مطالعات درستی روی این مسئله انجام نشده بود ولی اکنون یک کمیته علمی در اصفهان تشکیل شده تا در شاخه‌های مختلف روی این موضوع مطالعاتی انجام دهند. اکنون سه مسیر روی این گروه مطالعاتی است: خیابان چهارباغ عباسی، خیابان باغ گلدسته در شرق و خیابان شمس‌آبادی در غرب چهارباغ.

 سعید بکتاش رئیس جدید میراث فرهنگی اصفهان هسته اول گروه کارشناسی را متشکل از اساتید رشته‌های حمل‌ونقل، زمین‌شناسی، معماری، باستان‌شناسی، خاک شناسی، ژئوتکنیک، مهندسی آب، مکانیک سازه، مطالعات اجتماعی و مهندسی زراعت می‌داند که به طور شبانه‌روزی در حال انجام است و هسته دوم شامل کارشناسان سازمان نظام مهندسی می‌باشند. این گروه کارشناسی رای خود را به عدم عبور از چهارباغ اعلام می‌کند تا این نظر رسما توسط شورای عالی ترافیک کشور به متروی اصفهان ابلاغ شود. اظهارنظر احمد امین‌پور عضو شورای شهر و ریاست کنونی میراث فرهنگی اصفهان شنیدنی است: از سه‌سال پیش می‌گفتیم مترو از خیابان شمس‌آبادی می‌تواند عبور کند و مصوبه شورای‌عالی هم همین گزینه بود. البته امین‌پور معتقد است در مسیر چهارباغ خطر ثابت شده‌ای وجود ندارد ولی مترو اگر از چهارباغ عبور نکند بهتر است. همه مسوولان شهری اصفهان منتظر ابلاغ رای شورای‌عالی ترافیکند، اما 12 اسفند 85 پورمحمدی وزیر کشور در افتتاح چند طرح عمرانی در اصفهان می‌گوید: مترو باید از کنار چهارباغ عبور کند چون نیاز امروز است و به‌سرعت هم باید این کار انجام شود. پایان سال 85 نزدیک است و فقط دو روز مانده به تحویل سال 86 رای نهایی شورای‌عالی ترافیک اعلام می‌شود: مترو نباید از خیابان چهارباغ عبور کند. مسیر مورد نظر شورای‌عالی خیابان شمس‌آبادی است.

فروردین 86 سقائیان‌نژاد شهردار اصفهان، مشخص شدن مسیر عبور مترو را به ابتکار مدیریت شهری و حمایت وزیر کشور نسبت داده و وعده می‌دهد مترو تا نیمه دوم 87 به بهره‌برداری برسد. یک ماه بعد خبر نشست بخشی از خیابان چهارباغ پایین به‌هنگام حفر تونل به سرعت در رسانه‌ها منعکس می‌شود و مسوولان مترو برای اطمینان دادن به مردم آن را ناشی از احداث‌ چاه برای آزمایش و شناسایی لایه‌های خاک می‌دانند نه کار دستگاه‌های حفار TBM. افتخاری مدیرروابط عمومی متروی اصفهان می‌گوید: دستگاه TBM در فاصله 60 متری محلی بودند که زمین نشست کرد. تیرماه 86 از راه می‌رسد و شهردار خبر از افتتاح مترو تا 22 بهمن 87 می‌دهد. یک ماه بعد بخشی دیگر از خیابان چهارباغ پایین (نزدیک دروازه دولت) نشست می‌کند. سیف‌اللهی آن را به خرابی شبکه آب و فاضلاب منتسب می‌کند اما مسوولان آب و فاضلاب منطقه سه ضمن بازدید از محل اعلام می‌کنند تمامی شبکه آب و فاضلاب سالم است. با آنکه رای شورای عالی ترافیک، عبور از خیابان چهارباغ عباسی را ممنوع اعلام کرد اما گفته می‌شود بخش جنوبی چهارباغ عباسی در حال حفاری است.