پیام نوروزی استاد ادیب برومند

پیام استاد ادیب برومند

به مناسبت سالروز ملی شدن صنعت نفت و نوروز باستانی

 

به نام خداوند جان و خرد

یکی از تقارن‌های مهم تاریخ کشور ما هم‌زمان شدن جشن ملّی‌کردن صنعت نفت در روز ۲۹ اسفند ماه سال ۱۳۲۹ با عید باستانی و خجسته ایران در نخستین روز فروردین ماه یعنی نوروز جمشیدی است به این جهت عرض شادباش ما به یکدیگر از بابت دو جشن خواهد بود . پس اینجانب مراتب تبریک و تهنیت خود را در سال نو به پیشگاه هم‌میهنان گرامی تقدیم می‌دارم و سرافرازی و شادروزی آنان را در پناه آزادی و امن و امان و رهایی از گرفتاری‌های گوناگون از درگاه خداوند بزرگ درخواست می‌کنم. در ضمن به روح پاک دکتر محمّد مصدق که پیشنهاد جبهه ملی ایران را در لزوم ملّی شدن صنعت نفت وجهه همّت خود قرارداد و برای ریشه کن کردن سیاست استعماری و بازپس گرفتن حقوق از دست رفته ملّت ایستادگی کرد و به منظور رهایی دولت ایران از بینوایی و فقر اقتصادی و سرازیر کردن میلیاردها دلار پس از آن به خزانه کشور پافشاری نشان داد از صمیم قلب درود می‌فرستم. جای کمال تاسف است که به رغم رسم معمول در همه‌جا که حق خدمتگزاران کشور را باید پاس داشت در کشور باستانی ایران، حکومت‌های بعد از مصدق از ثمرات کوشش ها و از خود گذشتگی‌های او بر خوردار شدند ولی قدر او را نشناختند.  

ادیب برومند اسفند ۱۳۹۰ – تهران

ماهی قرمز و سفره هفت سین

پاسخ‌های کوتاه به پرسش‌های متداول

درباره ماهی قرمز سفره هفت سین

شاهین سپنتا ( دامپزشک، عضو انجمن حمایت از حیوانات اصفهان و پژوهشگر جشن‌های ایرانی)

آیا ماهی قرمز از اجزاء سفره هفت سین است؟

بله. امروزه در بیشتر مناطق ایران، سبزه و سماق، سمنو، سیب، سرکه، سیر و سنجد که همگی خوراکی و با منشاء گیاهی هستند از اجزای ثابت «هفت سین» هستند اما افزون بر «هفت سین» نامبرده، «سفره نوروزی» یا «سفره هفت سین» اجزای دیگری نیز دارد همچون آیینه و آب، شمع، سکه، ماهی قرمز، نان، سبزی، شیرینی، تخم مرغ رنگ کرده و گل سنبل (یا شب بو) و کتاب و ... هریک به نوبه خود بر زیبایی این «خوان نوروزی» می‌افزایند.

آیا ماهی قرمز از چین به ایران آمده؟

خیر. ایرانیان چند هزار سال است که ماهی قرمز را می‌شناسند و این نکته را اسناد معتبر تاریخی که امروزه در موزه‌های بزرگ دنیا هست، تائید می‌کند. برای نمونه مجسمه‌های کوچک ماهی قرمز از دوره هخامنشی و قبل از آن و یا نقش ماهی قرمز بر ظروف دوره ساسانی گواه این موضوع هستند. به احتمال زیاد گونه‌هایی از این ماهی‌ها از ایران و بین‌النهرین به چین و سایر نقاط دنیا برده شدند و البته چینی‌ها نیز در اصلاح‌نژاد ماهی قرمز و تولید ماهی‌های قرمز زینتی پیشتاز بوده‌اند.

فلسفه گذاشتن ماهی قرمز بر سفره هفت سین چیست؟

ماهی ‌قرمز نماد برج «حوت» یا «برج ماهی» در « گاهشماری شمسی بُرجی» است که سال ها در ایران رواج داشت. در برخی ار کتاب‌های ایران باستان مثل کتاب پهلوی «بندهش» نام پهلوی این برج‌های دوازه‌گانه آمده و نام برج دوازدهم سال «ماهی» یا «دو‌ماهی» نوشته شده است. در فرهنگ ایران «ماهی قرمز» به عنوان نشانه‌ای از «برج حوت» بر روی بسیاری از آثار برجامانده از دوره‌های مختلف تاریخی مثل دوره ساسانی در ارتباط با نوروز و سال نو دیده می‌شود. ایرانیان ماهی را هنگام حلول سال نو بر سر سفره هفت‌‌سین می گذارند تا سال از «برج حوت» به «برج حمل» تحویل شود. البته نمونه قرمز رنگ این ماهی در چند دهه اخیر به خاطر اصلاح‌نژاد فراوان شده و به نشانه مهر، پیروزی، شادی، سرزندگی و برکت معنا می‌یابد.

ماهی قرمز بخرید

دوستداران حیوانات و محیط زیست:

برای سفره هفت‌سین، ماهی قرمز بخرید ولی درست از آن نگهداری کنید 

امسال نیز همچون چند سال گذشته، در آستانه نوروز بحث داغی بین طرفداران و مخالفان گذاشتن ماهی قرمز بر سفره هفت‌سین در رسانه‌ها، وبلاگ‌ها و شبکه‌های اجتماعی درگرفته است. گروهی از مخالفان ماهی قرمز برای اثبات نظراتشان، می‌کوشند با به بازی گرفتن احساسات مردم، آنها را از خرید ماهی قرمز منصرف کنند و در رسانه‌های مختلف داخل و خارج از کشور ادعا می‌کنند که ماهی قرمز از چین وارد ایران شده و  یا به دروغ متوسل شده و اعلام می کنند که ماهی قرمز سفره هفت سین می‌تواند باعث بیمار شدن افراد شود. در همین ارتباط، دوست گرامی،  سپهر سلیمی که خود از دوستداران محیط زیست و حیوانات است و از اعضای فعال انجمن حمایت از حیوانات اصفهان می‌باشد و علاقه‌مند به حفظ فرهنگ و جلوه‌های زیبای آیین‌های نوروزی نیز هست، در وبلاگ خود با نام «دوستداران حیوانات و محیط زیست» به بررسی دیدگاه‌های مخالف با نگهداری ماهی قرمز سفره هفت سین پرداخته و مجموعه‌ای از مطالب متنوع را درباره این موضوع گردآورده است. پرونده ماهی قرمز در تارنگار سپهر سلیمی را می‌توانید در این نشانی بخوانید و از نظریات و استدلال‌های جالب او بهره‌مند شوید. 

این نگاره ارتباطی به چهارشنبه سوری ندارد!

آیین سَتی بر دیوارنگاره چهل‌ستون

محمدحسن جمشیدپور

کاخ چهل‌ستون، اتاق کوچک جنوب شرقی، مراسم خودسوزی بانوی هندی برای معشوقش

بررسی و جست‌وجو در تاریخ و مضمون دیوارنگاره‌های عصرِ صفویِ کاخ چهل‌ستون همیشه از دغدغه‌های هنرپژوهان بوده است. چهل‌ستون و دیوارنگاره‌هایش پس از گذشت صد‌ها سال آن‌قدر زیبا و دل‌نشین به نظر می‌رسند که هر ساله بسیاری از عمومِ مردم را به سوی خود کشانیده و ظرافت و دقت در نگارگری‌ها حتی باعث گردیده تا ذهن عامه‌ی مردم مدام در پی پیدایی مضامین آن‌ها باشد. دیوارنگاره‌ای که در اتاقِ کوچکِ جنوبِ شرقیِ کاخ قرار دارد به‌سان دیگر تصاویر چهل‌ستون بسیار پُرسخن است. در این‌ سال‌ها درباره‌ی مضمون این دیوارنگاره، میان مردم، حدس و گمان‌های بدون پایه و اساس زیادی مطرح بوده است. مثلاً گفته شده است که این دیوارنگاره مربوط به جشنی زرتشتی و یکی از آیین‌های در پیوند با آتش آن‌ها بوده و برخی دیگر آن را در پیوند با چارشنبه‌سوری یا سده دانسته‌اند و حتی برخی این تصویر را به عروسی پسر نادر با شاه‌زاده‌ی هندی مربوط کرده‌اند، که البته هیچ‌کدام پشتوانه‌ی بنیادینِ علمی و صحیح ندارد.

شیوه درست نگارش واژه نوروز

نوروز : Nowruz

به پیشنهاد مراجع علمی و براساس قواعد آواشناسی 

برای همسانی با یونسکو و برای همبستگی ملّی

نوروز را در نوشتارهای غیرفارسی Nowruz بنویسیم

دکتر بهرام گرامی 

به توصیۀ مراجع علمی و براساس قواعد آواشناسی (phonetics)، برای همسانی با یونسکو و برای حفظ وحدت ملّی نوروز را Nowruz بنویسیم. یکنواختی در معرفی این آیین بزرگ باستانی به جهانیان بسیار اهمیّت دارد:

اوّل - ناهمگونی در نوشتن نام نوروز با الفبای لاتین برای ما ایرانیان موضوعی کم اهمیّت و حتّی غیر قابل اعتناست، ولی باید دانست که نوشتن نوروز به دلخواه و سلیقۀ شخصی و به شیوه های متفاوت، غیر ایرانی ها را دچار این توهّم نموده که: 1) سال نو ایرانی نام و نشان درستی ندارد. 2) اصل و ریشه و معنی آن برای ایرانیان روشن نیست. 3) گروه های مختلف ایرانی سال نو متفاوتی را جشن می گیرند.

دوّم – گذاری در اینترنت و نگاهی به منابع غیر فارسی نشان می دهد که در نگارش نام نوروز با الفبای لاتین تا چه حد ناهمگونی و تشتّت آراء وجود دارد. بخش اول کلمۀ نوروز را به شکل های Now یا Naw یا Nav یا No و بخش دوّم آن را به شکل های ruz یا rouz یا rooz نوشته اند. علاوه بر این، گروهی دو بخش را سرهم به صورت یک کلمه و عده ای جدا از هم به صورت دو کلمه می نویسند و بعضی هم بین دو بخش آن خط تیره می گذارند.

سوّم - در زبان فارسی دو نوع صدای اُ وجود دارد: صدای کوتاه مانند پُل، بُز و تُن (واحد وزن) و صدای بلند مانند جُور (ظلم و جفا) و شُور (مشورت) است. (و این غیر از "او" کشیده در کلماتی چون زود یا سود است.) شاید مثال خوب برای صدای کوتاه  کلمۀ دو (عدد) و کلمۀ دُر (مروارید) و برای صدای بلند کلمۀ دو (دویدن) و کلمۀ دُور (پیرامون) باشد. در فرهنگ بزرگ سخن راهنمای تلفّظ برای عدد و مروارید do و راهنمای تلفّظ برای دویدن و پیرامون dow می باشد.

کُردها به پیشباز نوروز می‌روند

فراخوان شهرداری دیاربکر برای برپایی نوروز:

ای فرزندان سرزمین ماد و نوادگان زرتشت، بیایید نوروز را جشن بگیریم

به گزارش پایگاه خبری تحلیلی کُردها، شهرداری دیاربکر در ترکیه، امسال در نظر دارد که جشن چهارشنبه سوری را که در میان کردهای ترکیه نماد نوروز و سال جدید است و اهمیت زیادی برای آن قائل می‌باشند به صورت هر چه با شکوه‌تر برگزار نماید. در همین راستا این شهرداری با پخش پوسترهای تبلیغاتی در قطع  A5 و ارسال آن به منازل شهروندان خواستار حضور مردم کرد در مراسم جشن نوروز شده است. چند سال پیش حزب کُردی "صلح و دموکراسی" توانست در انتخابات شهرداری‌ها در مناطق کُردنشین بیشترین آرا را به خود اختصاص دهد و از آن تاریخ تاکنون کردها ابتکار عمل بیشتری در برگزاری مراسم و گردهمایی‌های سیاسی و فرهنگی خود به دست آورده‌اند. جملات هویت‌خواهانه که امسال در فراخوان‌های نوروز نوشته شد، بیشتر از سال های گذشته جلب نظر کرده است. در این فراخوان‌ها نوشته شده است:  « ای فرزندان سرزمین ماد و ای نوادگان زرتشت … بیایید نوروز را جشن بگیریم!» این موضوع در رسانه‌های جمعی ترکیه بازتاب یافته و مورد انتقاد قرار گرفته است. روزنامه "زمان" در سایت اینترنتی خود سعی کرده است این پیام را نه از وجه هویتی بلکه از جنبه دینی ببینید و وانمود کند که "پ.ک.ک" و "حزب صلح و دموکراسی" در پی ترویج دین زرتشت هستند.

آش اسفندی

آش اسفندی و جشن اسفندگان

شاهین سپنتا

هنگامی که سخن از «میراث فرهنگی» به میان می‌آید، آنچه که بیشتر افراد به آن می‌اندیشند، ساختمان‌ها و پل‌های تاریخی است. برخی هم اشیاء تاریخی، کتاب‌های خطی، لباس‌های محلی و میراث ناملموس را به این فهرست می‌افزایند. اما یکی از نمودهای ارزشمند میراث فرهنگی که جایگاه ویژه‌ای نزد همه ملت‌ها دارد ولی کمتر به آن پرداخته می‌شود «خوراک های محلی یا سنتی» هستند. هنگام پخت، روش پخت، ترکیبات، نحوه مصرف، آداب و باورهای مربوط به هر غذای محلی، نکاتی هستند که در راستای حفظ آنها قابل توجه هستند. بنابراین غذاهای محلی می‌توانند و باید در شمار میراث ارزشمند فرهنگی مردم و حتی از جاذبه‌های گردشگری یک منطقه به شمار آیند. متاسفانه چون کمتر به این موارد پرداخته شده است، در گذر زندگی شهری و تغییر آداب و رسوم و ذائقه مردم، بسیاری از غذاهای محلی ما فراموش شده‌اند و جای خود را به غذاهای فرنگی داده‌اند.

بیدمشک گل ویژه اسفندگان نیست!

گل پلنگ مشک، نماد جشن اسفندگان

شاهین سپنتا

«اسفند» یا « اسپند» در فارسی، «سپندارمت» یا «سپندارمد» در پهلوی و «سپَنتَ آرمَیتی» در گات‌ها یکی از فروزه‌های اهورامزدا و در اوستای نو نام یکی از امشاسپندان است که در جهان مینُوی نماد دوستداری و بردباری و فروتنی اهورامزدا و در این جهان نگهبان زمین و باروری و سرسبزی آن است.  در گاه‌شماری ایرانی، دوازدهمین ماه از سال و پنجمین روز از هر ماه «اسفند» نام دارد، از این‌روی در روز اسفند از ماه اسفند یا پنجم اسفندماه، در آستانه بهار طبیعت و نوشدن زمین «جشن اسفندگان» برپا می‌شود. جشن اسفندگان، چنان که از «آثارالباقیه» و «التّفهیم» ابوریحان بیرونی، «زین‌الأخبار» گردیزی، «شرف‌نامه» نظامی گنجوی و «شاهنامه» فردوسی برمی‌آید، جشن ویژه زنان بوده است که در آستانه سال نو در روز پنجم اسفندماه برگزار می‌شده است. در این جشن که آن را "مردگیران" می‌نامیدند، زنان از مردان آرزوها می‌خواستند. زنان خود را می‌آراستند و در طول روز در کوی و برزن به پایکوبی و شادی می‌پرداختند. در پایان آن روز، رفتن به نیایشگاه در شمار آیین‌های این جشن بود. دختران نیز از این جشن سهمی داشتند چون برخی این جشن را ویژه "عروسان نادیده‌شوی"، یعنی "دختران شوهرنکرده" دانسته‌اند. دختران در این روز جشن می‌گرفتند و به کام دل شادی می‌کردند. در این جشن زنان کوی و بازار را از  روال هر روزه می‌انداختند و در واقع زنان در آن روز حاکم بر شهر بودند. دختران و زنان شادمانه دسته‌های گل به دست می‌گرفتند. به سخن دیگر اسفندگان در فرهنگ ایرانی جشن زنان یا جشن آزادی زنان بوده است.

به فرخندگی جشن سده:

آتش مهر

سروده استاد توران شهریاری 

ای آتش مهر شعله‌ورتر شو /  از گنبد هفت آسمان بَر شو
تو گرمی و شور و نور و نیرویی / ای آذر ایزدی جها‌ن‌فر شو
هر شعله تو نشانگر هستی است / با روشنی‌ات چراغ باور شو
بفکن به چهارسو فروغت را / از خاور و باختر فراتر شو
هنجار جهان ز گرمی و نور است / بر تارک آفرینش افسر شو

بنگر که جهان به کام تاریکی است / خورشید جهان‌فروز خاور شو
در این شب بی‌فروغ یلدایی / روشن چو چراغ ماه و اختر شو
بزدای سیاهی شب غم را / مانند سپیده شادی‌آور شو
در جنگ میان نور و تاریکی / تابنده‌ترین نماد آذر شو
تا ریشه ظلم را بخشکانی / هرجا ستم است شعله گستر شو
از بیخ بسوز هر پلشتی را / چون تیغ به چشم هر ستمگر شو
مگذار که ظلم گسترش یابد / بر ظلم بتاز و داد داور شو

از بهر ستم‌کشان خونین دل /  در پیش بدان همیشه سنگر شو
در کام سیه‌دلان شرنگ افکن / از بهر دل‌آگهان چو شکّر شو

تا دل بدهی به داد و آزادی / جان‌مایه هر کتاب و دفتر شو
ای پیر حماسه‌ساز دوران‌ها / چون، قُقنس پیر آتشین پر شو
اکنون که بشر به زور و زر دل بست/ با نیروی مینویی به از زر شو
بنگر که جهان فسرده و سرد است / جان در تن سرد هفت کشور شو
دوران خردگرایی و علم است /  با دانش این زمان برابر شو
ای مادر جاودانه فرهنگ / با گرمی و مهر، باز رهبر شو

تو آتش جاودان مزدایی / مانند گذشته مهر پرور شو
هم جلوه عشق پاک جانان باش / هم جذبه مهر ناب دلبر شو
ره یاب به ژرفنای اندیشه / از مرز زمینی‌ات فراتر شو

ای پاک‌ترین پدیده‌ گیتی / در دایره حیات، محور شو